کتاب مدیریت استراتژیک خشکسالی

طی هزاران سال، اقلیم زمین با تغییرات تدریجی روبرو بوده است. انسان های اولیه پیشرفت کردند و با استفاده از گیاهان و حیوانات به زندگی ادامه دادند. دامنه اثر فعالیت های بشر اندکی بیش از تاثیرات محلی بود. به مرور تغییرات طبیعی در اقلیم زمین ایجاد شد، اما این تغییرات تدریجی بود و طی ده ها هزار تا میلیون ها سال به وقوع پیوست. 200 سال قبل تغییرات ناگهانی آغاز شد. پزشکی نوین و پیشرفت فناوری سبب انفجار جمعیت گردید. در همان زمان، سوخت های فسیلی ابتدا زغال سنگ و سپس نفت و گاز به عنوان منبع انرژی برگزیده، به علت صنعتی شدن و مصرف بیشتر سوخت های فسیلی، شناخته شدند. احتراق سوخت های فسیلی طی 150 سال گذشته سطح دی اکسیدکربن را در جو افزایش داد . اگر وابستگی ما به سوخت های فسیلی ادامه یابد، سطح دی اکسیدکربن جو طی چند دهه نسبت به مقدار آن پیش از دوره صنعتی، دو برابر خواهد شد و شاید تا پایان این قرن نیز سه برابر شود. در نتیجه، با بهترین برآورد، سیاره ما تا سطحی که هرگز بشر آن را تجربه نکرده است،.) به سرعت گرم خواهد شد. این مسئله پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت(هاردی، 1387) لذا می توان گفت تغییرات اقلیمی به عنوان یکی از مخاطرات محیطی جدی، همواره بر ابعاد متنوعی از زندگی جوامع دنیا اثرگذار بوده است. بسیاری از اثرات تغییرات محیطی با حجم بی سابقه ای در تاریخ بشر رخ می دهد و تاب آوری و توانایی سازگاری جوامع جهان را به چالش می کشد. این تغییرات تا حد زیادی می تواند به تخریب ناشی از بهره برداری از منابع محیطی( 0220 Coleman و Williams ،) و تغییر سیستم آب و هوایی ناشی از انتشار مقادیر غیرطبیعی گازهای گلخانه ای به جو زمین نسبت داده شود(IPCC,2014,2007). تمرکز بر تغییرات آب و هوایی جهان و نسبت دادن آن به پیامدهای زیست محیطی و اقتصادی- اجتماعی بیش از دهه ی گذشته و به ویژه درطول چند سال اخیر، منجر به رشد روز افزون پژوهش ها و افزایش نگرانی در خصوص اثرات تغییرات اقلیمی بر جوامع انسانی شده است(Van Aalst, et al.,2008). اهمیت و ضرورت بررسی، مدیریت و رصد پدیده ی مخرب تغییرات اقلیمی در سطح جهان و در گذار زمان کشورهای مختلف را برآن داشت تا هیأت بین دولتی تغییر اقلیم را در سال 1998 بوسیله دو سازمان وابسته به سازمان ملل یعنی سازمان جهانی هواشناسی و برنامه محیط زیست سازمان ملل تاسیس نمایند. اعضاء این هیأت از تمامی کشورهای عضو این دو سازمان هستند. وظیفه اصلی هیأت بین دولتی تغییر اقلیم ، تهیه گزارش های تغییر اقلیم به منظور حمایت علمی از کنوانسیون تغییر آب و هوای سازمان ملل که اصلی ترین معاهده تغییر آب و هوای بین المللی در جهان می باشد، است. این گزارش ها شامل سه بخش است. گزارش اول در زمینه اطلاعات علمی، تکنیکی و اقتصادی-اجتماعی مربوط به فهم مبانی علمی تغییرات اقلیمی وابسته به فعالیت های انسانی، گزارش دوم در زمینه اثرات تغییر اقلیم بر سیستم های مختلف طبیعی و انسانی و ارائه راهکارهای سازگاری با آن و گزارش سوم در زمینه راهکارهای کاهش گازهای گلخانه ای می باشد . لازم به ذکر است که هیأت بین دولتی تغییر اقلیم اقدام به انجام پژوهش در زمینه تغییر اقلیم نمی کند. همچنین این هیأت فعالیت خاصی را در زمینه نظارت اقلیم و یا پدیده های مربوط به آن انجام نمی دهد. بلکه گزارش های این هیأت بر اساس یافته های منابع معتبر علمی تهیه می شود . گزارش های هیأت بین دولتی تغییر اقلیم شامل بخشی تحت عنوان ” خلاصه برای تصمیم گیرندگان است که تمام محتوی این گزارش ها توسط نمایندگان کشورهای عضو که بیش از 120 کشور اند مورد بررسی و تأیید قرار می گیرد. تا کنون هیأت بین دولتی تغییر اقلیم پنج گزارش ارزیابی جامع را در زمینه آخرین یافته های بشر در مورد تغییرات آب و هوایی منتشر کرده است. همچنین این هیأت گزارش های ویژه ای را نیز در زمینه ی موضوعات خاص ارائه داده است. هیأت بین دولتی تغییر اقلیم اولین گزارش خود را در سال 1990 و گزارش تکمیلی آن را در سال 1992 ارائه داد. در سال1995 گزارش دوم  و در سال 2001 گزارش سوم  منتشر شد. همچنین گزارش چهارم هیأت بین دولتی تغییر اقلیم  در سال 2007 منتشر شده و گزارش پنجم نیز در اواخر سال 2014 منتشر شد. هر گزارش شامل سه جلد که نتایج گروه های کاری اول، دوم و سوم است، می باشد. مروری بر حجم فعالیت ها و نتایج گزارش های هیأت بین دولتی تغییر اقلیم حاکی از عزم بین المللی به منظور مدیریت مخاطرات و کاهش اثرات و سازگاری با آن است، چرا که خطرات نامشخص و مبهم تغییرات اقلیمی می توانند بر منابع معیشتی جوامع انسانی به ویژه در کشورهای در حال توسعه اثرات نامطلوبی به همراه داشته باشد. امروزه در جوامع آسیب پذیر و حساس به تنش های خارجی، خطرات تغییرات اقلیمی می تواند شرایط اقتصادی و اجتماعی را که این جوامع با آن مواجه اند را تشدید نماید (Adger و همکاران، 2003). لذا درک مفهوم مخاطرات محیطی و تغییرات اقلیمی جهت برنامه ریزی مؤثر و کارآمد در این حوزه، اهمیت و ضرورت خاصی دارد(سلیمانی و افراخته، 1992). در این میان یک سوم از جمیعت دنیا در مناطق دارای کمبود آب زندگی می کنند و 1/1 نفر به آب آشامیدنی بهداشتی دسترسی ندارند. در سطح جهان، خشکسالی با 7/5 درصد دومین  گسترده بعد از سیلاب ها با 11 درصد به شمار می رود. درصد نواحی تحت الشعاع خطر خشکسالی از دهه ی 1970 تا اوایل سال 2000 دو برابر شده است(Nagarajan, 2009). که فراوانی و شدت های متنوع آن در ایران نیز تجربه شده است(Agrawala et al.,2001). از طرفی با توجه به رشد جمعیت و توسعه بخش های کشاورزی، صنعت و انرژی، به صورت روز افزونی تقاضا برای آب، افزایش یافته و حتی بحث امنیت آبی در بیشتر کشورهای جهان مطرح شده است که عواملی نظیر تغییر اقلیم و آلودگی آب های موجود، امنیت آبی را تشدید نموده اند (Mishra, 2010 و Singh)، لذا در ادامه به تبیین مفهوم تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن، تعاریف، انواع، شاخص ها و اثرات خشکسالی پرداخته می شود و در نهایت وضعیت و چالش های خشکسالی در کشور تشریح می گردد.