باید بهتون بگم که شهر زنجان را به‌مانند عروسی در دره سرسبز زنجان چای، استان زنجان واقع در شمال غربی ایران سر برافراشته می‌بینید. اين شهر را باسابقه‌ای طولانی در تاریخ و قدمتی بسیار، به عنوان مرکز استان زنجان مشاهده می‌نمایید. در اين مقاله سعي بر معرفي شهر زنجان كرده‌ايم که تاریخ را، بر قدیمی بودن آن به گواه خواهیم گرفت. ضمنا اجازه بدین از نام‌هایی که شهر زنجان به آن معروف بود، نقل‌قولی بر زبان بیاوریم. شهر زنجان را درگذشته به نام‌هایی چون شهین، زندیگان یا زنگان، خمسه، آکانزانا و همچنین کهن دژ نیز می‌شناختند. حالا بهتر است بدانید که از طریق آزادراه، زنجان تنها در حدود چهار ساعت با تهران فاصله دارد.

موقعیت جغرافیایی شهر زنجان

حالا به بررسی موقعیت جغرافیایی بپردازیم: شهر زنجان، از نظر موقعیت جغرافیایی در ۴۸ درجه و ۳۱ دقیقه طول شرقی قرار دارد. از لحاظ عرض جغرافیایی، در ۳۶ درجه و ۴۰ دقیقه شمالی واقع هست. راستی خبر دارید که مساحت شهر زنجان، نزدیک به ۸۱ کیلومترمربع می‌باشد؟

اما در شناسایی همسایگان شهر زنجان، حکایت این‌چنین است. شهرستان طارم باشهرت نوبرانه‌هایش، میانه به عنوان وسیعترین شهرستان استان آذربایجان شرقی، خلخال در شمال شهر زنجان و در جنوب آن نیز خدابنده و ایجرود قرار دارند. زنجان از ناحیه غربی به شهرستان ماه‌نشان، سمت شرقی به سلطانیه با چمن‌های سبزش و نیز طارم می‌رسد. اما بدانید که شهر زنجان را، در مسافت ۳۳۴ کیلومتری پایتخت ایران مشاهده خواهید کرد. ارتفاع این شهر زیبا و تاریخی، از سطح دریا نیز معادل ۱۶۶۳ متر می‌باشد.

شرایط آب و هوایی

شر ایط اقلیمی شهر زنجان را باید در زمستان‌های آن، از نظر شرایط آب و هوایی جزء مناطق سرد و پر از بارش برف دانست. اما در فصول بهار و تابستان شاهد آب و هوایی معتدل، دلپذیر و خنک در شهر زنجان می‌باشید.

بهترين فصل سفر به شهر زنجان

حالا کی سفری به زنجان داشته باشیم؟تمام مناطق ايران در هر فصل و زمان جذابيت‌هاي بينظير خويش را دارد. اما اين يك امر بديهي ست كه هر طبيعت و هر ديار در زماني خاص در اوج زيبايي خويش باشد. بهترین ایام را برای مسافرت به شهر زنجان می‌توانید، اردیبهشت، خرداد و همچنین تیرماه نظر بگیرید. البته جاذبه‌های پاییز و زمستان نیز، در شهر زنجان، به‌هیچ‌وجه قابل کتمان نیست. البته پیست اسکی و علاقمندان به ورزش مهیج اسکی، در فصل سرما نیز از جلوه‌های ویژه‌ای بهره خواهند برد.

علت نامگذاری شهرزنجان

علت اسم گذاری این شهرچی هست؟ حمدالله مستوفی یکی از شاعران، تاریخ نویسان و نویسندگان پرآوازه قرن هشتم هجری قمری، در کتاب نزهت‌القلوب خود در مورد اين شهر تاريخي متون و مطالبي ويژه نوشته است.ايشان نقل كردند كه شهر زنجان با دستور اردشیر بابکان، بنیانگذار سلطنت ساسانیان در ایران ساخته شد. آنگاه اردشیر نام شهین یا شاهین را، به معنای متعلق و وابسته به شاه بر آن نهاد. این نام، در مراحل بعدی به زندیگان تغییر یافت.

مذهب و آیین

مذهب مردم این استان:يكي از مواردي كه در مورد مردم اين شهر شایسته است که بدانید، دين و مذهب اين مردمان است. مردم زنجان، در دوران ساسانیان پیرو آیین زرتشتی بودند. کتاب زند مشهورترین کتاب دین زرتشت بود كه زندیگان، مردمان اهل کتاب زند نامیده می‌شدند. البته گان نیز از پسوندهای متداول زبان فارسی، در دوران باستان شمرده می‌شد.

پیشینه‌ای تاریخی

قدمت تاریخی استان:زنجان به نسبت کهن بودن، فاقد تاریخچه‌ای تدوین ‌شده می‌باشد. اما در قدمت تاریخی خود، بارهای متوالی مورد هجوم و یورش دشمنان واقع شد. راستی شش مومیایی کشف‌شده در معدن نمک چهر‌آباد زنجان، دلیلی بر قدمت این شهر در دوره‌های هخامنشیان و ساسانیان می‌باشد. اين موميايي‌هاي مشهور در موزه مردان نمكي زنجان نگهداري مي‌شود. همچنین ساخته‌شدن بنای شهر را، به اردشیر بابکان نسبت می‌دهند.

اما بنا به کشفیات باستان‌شناسی از غار تاریخی گلجیک که واقع در۳۷ کیلومتری جنوب غربی شهر زنجان است و همچنین محدوده شهر ماه‌نشان، گواهی بر قدمت سی‌هزارساله شهر زنجان دارد. یعنی تاریخچه این ناحیه را، به دوران قبل از تاریخ و تا دوران اختراع خط نسبت می‌دهند.

البته آگاه باشید که نخستین سفرنامه نوشته ‌شده مربوط به مطالبی در مورد شهر زنجان، متعلق به کورنلی دوبروین فرانسوی بود. این فرد در اواخر دوره صفویان، وارد ایران شده و سفرنامه او نخستین بار در سال‌های ۱۶۷۶ – ۱۶۷۴ چاپ شد.

زبان و جمعیت

رسیدیم به زبان شناسی و جمعیت استان زنجان، بنا بر سرشماری سال۱۳۹۵ آشنا سازیم. بهتر است بدانید که بنا بر این سرشماری، جمعیت شهر زنجان معادل ۴۳۳ هزار و ۴۷۵ نفر می‌باشد. همچنین در رابطه با مذهب مردم زنجان، باید بگوییم. در سال‌های پیش از حکومت صفویان، مردم زنجان سنی مذهب بودند. اما با حمایت همه‌جانبه حکومت صفویان به‌تدریج شیعه، مذهب اصلی مردم شهر زنجان گردید.

بنابراین در حال حاضر جز اقلیت بسیار محدود، مردم زنجان مسلمان و مذهب نیز، در این منطقه شیعه می‌باشد. حتی شهر زنجان را می‌توانید، مقر بااهمیت برگزاری مراسم مذهبی در کشور بدانید. اما زمان آن رسیده است که از گویش مردم زنجان نیز، بدانید. مردم شهر زنجان با زبان ترکی آذربایجانی و با لهجه زنجانی، با هم به صحبت می‌پردازند. البته شایان‌ذکر است که گفتگو به زبان فارسی نیز، در برخی از خانواده‌ها متداول است.

تنوع قومیت و نژاد

سطح پراکندگی قومیت و نژاد استان: شهری برخوردار از تنوع قومیت‌ها است. اما چرا؟

البته سیل حوادث، مبارزات و مقاومت‌ها تا اندازه زیادی شهر زنجان را تحت تأثیر خود قرارداد. بنابراین مشاهده تلفیقی از نژادها و قومیت‌های مختلف، نظیر آریایی‌ها، ترک‌ها، گرجی‌ها و حتی افرادی از ایل خمسه نیز در زنجان تعجب‌آور نیست. راستی بدانید زمان مهاجرت نژاد گرجی و ایل خمسه به زنجان، متعلق به دوره صفویان می‌باشد.

اختلاط گرجی‌ها و ایل خمسه موجب ایجاد تیپ ویژه زنجانی، با موهایی مشکی، پوستی گندمی و همین‌طور چشمانی میشی شد. البته قوم ترک قنفور در سده هفتم هجری و اقوام آریایی نیز، در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد مسیح (ع) وارد زنجان شدند. افراد آریایی، دارای پوست‌هایی سفید‌رنگ می‌باشند. همین‌طور داشتن چشمان سبز و موهای بور از دیگر ویژگی‌های خاص آنان است که با وجود ترکیب نژادی پایین‌تر، خصوصیات خود را ثابت نگه داشته‌اند.

مشاغل

شغل مردم استان:با توجه به شرایط مهیای کشاورزی در شهر زنجان و فراوانی باغات آن می‌توانید، به کشت فعالانه محصولات کشاورزی مناسبی نظیر سیب، زردآلو و غیره اشاره نمایید. همچنین باید از محصولات دامی، مانند گوشت قرمز، گوشت مرغ صنعتی، عسل و شیر نیز نام ببرید. البته این محصولات و فرآورده‌های دامی می‌تواند، عامل جذب افراد به مشاغل مرتبط با آنها باشد. همچنین شایسته است بدانید که زنجان، دارای معادن متنوعی نیز می‌باشد. معادن این منطقه از گنجینه‌های بسیار غنی، نظیر سولفات منیزیم، مس، آهن، و معادن عظیم روی برخوردار می‌باشد.

همچنین ذخایر بی‌بدیل سنگ‌های تزئینی زیبایی، چون گرانیت، مرمریت، تراورتن و غیره نیز در آن مشهود است. وجود این معادن نیز فرصت‌های شغلی مناسبی را، برای افراد در شهر زنجان ایجاد می‌نماید. همچنین ساخت هنرمندانه انواع چاقو، گلیم‌بافی، گیوه‌دوزی ابریشمی، نخی و هنر بافت قالی، ملیله‌کاری و غیره نیز در شهر زنجان قابل ارائه می‌باشد.

پوشش گیاهی و جانوری

وضعیت پوشش گیاهی و جانوری در استان زنجان:در فاصله ۱۸ کیلومتری شمال غربی زنجان، منطقه حفاظت‌شده سرخ‌آباد قرار دارد. راستی بدانید که عرصه زندگی زیباترین و باارزش‌ترین آهوان ایرانی، در دشت سهرین این منطقه واقع است. همچنین منطقه سرخ‌آباد، جولانگاه حیواناتی نظیر گرگ، پلنگ، بز وحشی، كل و خرس قهوه‌ای نیز می‌باشد. تازه در این منطقه جذاب، پرندگان بومی و مهاجری همچون عقاب طلایی، تیهو، کبک و غیره نیز زندگی می‌کنند.

اما خزندگانی ازجمله مارها و همچنین انواع مختلفی از ماهی‌ها نیز، در رودخانه‌های گذرای این منطقه مشاهده می‌شوند. اما بدانید در این منطقه حفاظت‌شده که شکارممنوع است، انواع مختلفی از پوشش‌های گیاهی نیز وجود دارند. راستی شما گیاهانی نظیر پیچک، گردو ، خارشتر، زرشک، زالزالک، گون، بلوط و غیره را نیز در این منطقه مشاهده خواهید کرد.

نژاد

شهر و استان زنجان با توجه به این که دارای تاریخی کهن می باشد و از طرفی با وجود جنگهایی که در آن رخ داده است مشاهده می شود مردمی با قومیت‌ های متفاوت دارد، به طوری که مردم زنجان مجموعه ای از اقوام آریایی، ترک و گرجی و ایل خمسه هستند. با این حال می توان اینگونه بیان کرد که در شهر زنجان خبری از پیروی از وحدت نژاد خاصی نمی باشد. لازم است بدانید در قرن هفتم هجری طایفه ای از قوم ترک به نام قنفور و در اواخر هزاره دوم قبل از میلاد اقوام آریایی، در دوران صفویه اقوام گرجی و ایل خمسه در منطقه زنجان استقرار یافتند.

ایل های خمسه که تیپ مخصوص زنجانی هستند در حاشیه رودخانه ها و جلگه ها زندگی کرده و مهمترین مشخصات این تیپ، موهای سیاه، پوست گندمی و چشم های میشی می باشد. همچنین اقوام آریایی اصیل نیز در این منطقه باقی مانده اند که از مهمترین مشخصات آنها رنگ پوست سفید، چشم هایی زاغ و موهای به رنگ بور است.

 مردم زنجان مجموعه ای از اقوام آریایی، ترک و گرجی و ایل خمسه هستند.

مردم‌ شناسی

با وجود آن چه گفته شد در می یابیم نژاد مردم شهر زنجان یکی نمی باشد و اگرچه مردم این شهر در بسیاری از وجوه با یکدیگر مشترک هستند، اما شاخصه هایی وجود دارد که موجب تفاوت مردم این شهر شده است. با این حال می توان گفت مهربانی مردم شهر زنجان یکی از صفات بسیار زیبا و پسندیده بوده که در میان همگی آن ها دیده می شود، به طوری که عموما در میان مردم زنجان مهمان دارای منزلت و مقام بزرگی بوده و پس از ورود مهمان به خانه، تمامی اعضای خانواده در خدمت مهمان هستند. 

این مردم خونگرم و مهربان با لهجه زنجانی و به زبان ترکی صحبت کرده و همچون دیگر مردان و زنان نقاط مختلف ایران، دارای پوشش مخصوص منطقه‌ای خود هستند به طوری که لباس مردان این شهر از کلاه نمدی یا پوستی بوده و دو نوع کت مختلف با نام اویما و ستره و پاپوش هایی به نام گون که از جنس پوست گاو میش است می پوشند.

 شهر زنجان یکی از زیباترین و تاریخی ترین شهرهای ایران است.