در تعریف مکانیابی میتوان گفت که عمل تصمیمگیری و تعیین محدوده یا مختصات را شامل میشود. انتخاب مکان مناسب برای یک فعالیت یکی از تصمیمات پایدار برای انجام یک طرح گسترده است که نیازمند تحقیق در مکان از دیدگاههای مختلف میباشد. از آنجا که مکانیابی نیاز به اطلاعات دقیق دارد و اهمیت زیادی دارد، حجم بزرگی از اطلاعات جزئی برای معرفی مکانهای مختلف باید جمعآوری، ترکیب و تجزیه و تحلیل شوند تا ارزیابی صحیحی از عواملی که ممکن است در انتخاب تاثیر داشته باشند صورت پذیرد.
نظريات مكانيابي ابتدايي با توجه به غالب بودن اقتصاد بر پايه كشاورزي، بر اساس كسب بهینه سود در فعالیتهای کشاورزی پایهریزی شده بودند. اما به موازات پررنگ شدن نقش صنعت و گسترش تولید صنعتی، امروزه مطالعات مكانيابي یکی از کلیدیترین گامها در احداث طرحها(صنعتی، خدماتی و…) بیان میشود زیرا مکانیابی اصولی، موفقیت و بقاء طرح را به ارمغان میآورد و مکانیابی غیر اصولی رکود و شکست طرح را به همراه دارد.
مطالعات مكانيابي (Facility Location) در سطح ملي و بين المللي بسيار مورد توجه قرار گرفته است. از این رو شناخت هدفها و روشهاي حل مسائل مكانيابي، از اهميت بسيار زيادي برخوردار است.
کاربردهای مکانیابی:
بخش صنعت: صنعت گردشگری در سالهای آغازین قرن 21 به یک فعالیت عظیم اقتصادی تبدیل گشته و یکی از پر درآمد و اشتغالزاترین صنایع جهانی قلمداد میگردد. از مهمترین اقدامات برای برنامهریزی گردشگران، مکانیابی سایتهای مناسب برای گردشگران است.
بخش خدمات: رشد روز افزون جمعیت و توسعه شهرها موجب بروز مشکلاتی درجابجایی مسافران میشود. تقاضای سفر افزایش یافته لیکن تسهیلات حمل و نقل موجود، کفایت این تقاضا را نمیکند. مکانیابی بهینه تسهیلات حمل و نقل گامی موثر در بهینه سازی عملکرد سیستم های حمل و نقل موجود است.
بخش کشاورزی: ذرت دانهای یک کالای استراتژیک و تعیین کننده محسوب می شود که درچند سال گذشته با واردات روبرو بوده است. به همین دلیل توسعه سطح زیر کشت و افزایش تولید این محصول از اولویت خاصی برخوردار می باشد. بنابراین مکانیابی مطلوب این محصول تاثیر بسزایی در اقتصاد این بخش دارد.
- روشهای مکانیابی:
AHP (تحلیل سلسله مراتبی) - FAHP (تحلیل سلسه مراتبی فازی)
ANP (فرآیند تحلیل شبکه) - FANP (فرآیند تحلیل شبکه فازی)
TOPSIS (شباهت به گزینه ایدهآل)
FIS (سیستم استنتاج فازی)
تصمیمگیری
پیشبینی، ارزیابی و مقایسه نتایج راهحلهای موجود و انتخاب قطعی یک راهحل برای رسیدن به هدف مطلوب، تصمیمگیری نامیده میشود، تصمیمگیری در زندگی شخصی و کاری افراد جایگاه تعیین کنندهای دارد. این امر در زمان مواجهه شدن با شرایط پیچیده و معیارهای متعدد، بسیار مشهودتر میشود. با توجه به تعدد معیارهای تصمیمگیری در این شرایط، به آن تصمیمگیری چند معیاره و به تکنیکهایی که برای آن توسعه داده شدهاند روشهای تصمیمگیری چندمعیاره گفته میشود. معیار در تصمیمگیری ممکن است به دو صورت شاخص و یا هدف ارائه شود. بر این اساس مسائل چندمعیاره به دو دسته چندهدفه (MODM) و چند شاخصه (MADM)تقسیم میشوند.
در مدل تصمیمگیری چندهدفه، چندین هدف به طور همزمان برای بهینه شدن مورد بررسی قرار میگیرند و در حالت چند شاخصه با مسائلی سروکار داریم که تصمیمگیرنده میخواهد با توجه به عوامل چندگانه، از بین چندین گزینه یکی را انتخاب و یا گزینهها را رتبهبندی کند. اگر مجموعه جوابهای مورد قبول، قابل شمارش باشد، مسائل چند شاخصه نامیده میشود . برخی از روشهای این مدل شامل: وزن دهی ساده، برنامهریزی توافقی، روشVIKOR، روش شباهت به گزینه ایدهآل، روش تسلط تقریبی، روش تحلیل سلسله مراتبی، روش تحلیل شبکه و…هستند در ادامه تحلیل سلسله مراتبی و شباهت به گزینه ایدهآل مطرح میشود.
(AHP(Analytical Hierarchy Process
فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از جامعترین سیستمهای طراحی شده برای تصمیمگیری با معیارهای چند گانه است. در بحث تصميمگيري وقتی انتخاب يك راهكار از بين راهكارهاي موجود و يا اولويتبندي راهكارها مطرح است، از تحلیل سلسله مراتبی استفاده میشود. اولین بار این روش توسط توماس ال ساعتی در سال 1980 مطرح شد. این فرآیند بر اساس مقایسه زوجی بنا نهاده شده و امکان بررسی سناریوهای مختلف را به تصمیمگیرندگان میدهد.
ما در زندگی روزمره تصمیمهای مختلف میگیرم مثلا انتخاب شغل، انتخاب اتومبیل و ….در واقع قاعده تصمیمگیری دستورالعملی است که امکان مرتب سازی گزینهها را فراهم میکند این قاعده چگونگی آرایش بهتر گزینهها و انتخاب گزینه ارجحتر را مشخص میکند.تصمیمگیری دارای مراحل مختلفی است:
1) انتخاب هدف 2) مشخص کردن معیارهایی برای رسیدن به هدف 3) هر کدام از معیارها به زیرمعیارهایی تقسیم میشوند 4) انتخاب گزینهها
کاربردهای AHP
- این روش با توجه به سادگی, انعطاف پذیری, استفاده از ریاضیات ساده در اکثر رشتهها کاربرد دارد به کارگیری معیارهای کمی و کیفی به طور همزمان و نیز قابلیت سازگاری در قضاوتها میتواند در بررسی موضوعات مربوط به برنامهریزی شهری کاربرد مطلوب داشته باشد.
- کاربرد این مدل در بحث مکانیابیهای شهری از اهمیت قابل توجهی برخوردار میباشد. مکانیابی صنایع, کارخانجات, دفع مواد زائد, بازار شهری, مکانیابی شهرهای جدید و …
- کارایی جهت ارزیابی طرحها و برنامهریزی استراتژیک
- کاربرد در بحث توسعة فضایی و فیزیکی و…
اصول فرایند سلسله مراتبی: كليه محاسبات، قوانين و مقررات بر اين اصول بنا نهاده است: 1) شرط معکوسی2) همگنی3) وابستگی4) انتظارات
شرط معکوسی Reciprocal Condition: اگر اهمیت عنصر A به عنصر B برابر d باشد، اهمیت عنصر B به عنصر A برابر 1/d میباشد.
همگنی Homogeneity: عنصر A با عنصر B باید همگن و قابل و قیاس باشند. مثلا برتری عنصرها نسبت به هم در حالت بی نهایت یا صفر نباشند.
وابستگی Dependency: هر عنصر به عنصر سطح بالاتر خود میتواند وابسته باشد و به صورت خطی این وابستگی تا بالاترین سطح میتواند ادامه داشته باشد.
انتظارات Expectation: هرگاه تغییر در ساختمان سلسله مراتبی رخ داد این پروسه باید مجددا انجام گیرد.