مکان یابی با عمل گر و منطق فازی در GIS -قسمت بیست و هفتم-دکتر سعید جوی زاده

در سالهای اخیر مطالعات مکان ‌یابی به عنوان یکی از عناصر کلیدی در موفقیت و بقای مراکز صنعتی و غیر صنعتی مطرح شده است. مطالعات مکان ‌یابی هم در سطح ملی و هم در سطح بین المللی بسیار مورد توجه دولتمردان،سیسات مداران و پژوهشگران علوم مکانی و غیر مکانی قرار گرفته است. در این میان شناخت هدفها و روشهای حل مسایل مکان ‌یابی ، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. در این فصل ضمن بیان اهمیت مطالعات مکان‌یابی پیش از احداث واحد صنعتی و غیر صنعتی انواع مسایل مکان‌یابی و هدفهای مطرح در مطالعات مکان‌یابی مورد بررسی قرار می گیرد. سپس عوامل عمده خطا در مطالعات مکان‌یابی برای مقابله با ریسک این نوع مسایل ارائه می‌شود.

مکان‌یابی یکی از موضوعات مورد علاقه دانشمندان علوم مختلف است که توجه به آن سبب کاهش هزینه‌ها و موفقیت واحدهای صنعتی و غیر صنعتی می شود. مکان یابی مراکز (مکان‌یابی ساختمانها و مراکز) را انتخاب مکان برای یک یا چند مرکز، با در نظر گرفتن سایر مراکز و محدودیت‌های موجود می‌دانند به‌گونه‌ای ‌که هدف ویژه‌ای بهینه شود. این هدف می‌تواند هزینه حمل و نقل، ارائه خدمات عادلانه به مشتریان، در دست گرفتن بزرگترین بازار و غیره باشد. انجام مطالعات مکان‌ یابی نیازمند تخصص‌هایی از جمله: تحقیق در عملیات، روشهای تصمیم‌گیری، جغرافیا (زمین شناسی و آب و هوا)، اقتصاد مهندسی ، علوم کامپیوتر ، ریاضی ، بازاریابی ، طراحی شهر و … است.

1-2 ضرورت انجام مطالعات مکان‌یابی

تعیین محل مناسب د رهر صنفی یکی از کلیدی‌ترین گامهای تأسیس واحد های صنعتی و غیر صنعتی است چرا که نتایج این تصمیم در درازمدت ظاهر شده و اثرات بسزایی از بعد اقتصادی ، محیط زیست ، مسایل اجتماعی و … دارد. یکی از جنبه‌های تاثیرهای درون سازمانی، تاثیر مستقیم آن در سود‌دهی واحد صنقی خواهد بود و از بّعد برون سازمانی، ساخت واحد های صنفی بزرگ در یک منطقه می‌تواند شرایط مختلف اقتصادی ، اجتماعی ، فرهنگی ، محیط زیست و غیره را تحت تاثیر خود قرار دهد. تعیین محل مناسب یک واحد صنفی از نظر اقتصادی نقش مهمی در میزان سرمایه گذاری اولیه به هنگام تاسیس واحد صنفی دارد. همچنین هنگام بهره برداری طرح، این تصمیم گیری، تاثیر کلیدی در قیمت تمام شده کالا/خدمت دارد.

احداث یک یا چند واحد صنعتی و غیر صنعتی در مکانهای بهینه و در بهترین وضعیت ممکن، نه تنها گردش مواد و خدمات به مشتریان را بهبود می‌بخشد، بلکه واحد صنفی را در یک وضعیت مطلوب قرار می‌دهد و باعث بقای آن می شود. تصمیمهای مرتبط با انتخاب و فراگیری ویژگیهای مکان‌یابی یک مرکز، می‌تواند اثر بزرگی بر توانایی کسب و حفظ مزیت رقابتی باشد (Choo & Mazzrol, 2003). در بررسی مشاغل زود بازده مشخص شده است که بیش از پنجاه درصد آنها در سال اول و حدود سی درصد آنها پس از دو سال ورشکسته می‌شوند و به شغل دیگری رو می‌آورند. با اینکه در آغاز راه‌اندازی این مشاغل، تمام جوانب ارایه خدمات بررسی می‌شود ولی بی‌توجهی به مساله مهم مکان سبب می‌شود تا واحد تولیدی به سوددهی موردنظر نرسد و از رسیدن به هدف خود باز ‌ماند (Melaniphy, 1999).

انجام مطالعات مکان‌یابی درست و مناسب، علاوه بر تاثیر اقتصادی بر عملکرد واحد صنعتی، اثرات اجتماعی، محیط زیستی، فرهنگی و اقتصادی در منطقه محل احداث خود خواهد داشت. در ضمن ویژگیهای منطقه ای نیز به عنوان عوامل کلیدی موثر در تعیین محل در مسایل مکان ‌یابی محسوب می‌شوند.

1-3 اهداف مسایل مکان‌یابی

مسایل مکان یابی، هدفهای مختلفی را دربردارند. هدفها در شناسایی و اولویت‌بندی معیارهای تصمیم‌گیری در یک مساله مکان‌یابی و زیر معیارهای آنها، اهمیت و نقش مهمی دارند. در یک تقسیم‌بندی (Drenzer, 1995)، هدفهای مسایل مکان‌یابی با رویکرد برنامه ریزی ریاضی و برحسب انواع تابع هدف، به سه دسته تقسیم شده‌اند:

اهداف کششی : این هدفها اشاره به نزدیکی هر چه بیشتر محل استقرار واحد صنفی به مشتریان و کمتر کردن مسافت دارند که شامل قدیمی ترین مسایل مکان‌یابی می شوند. در واقع مسایلی که تابع هدف آنها به‌صورت کمینه‌سازی است، هدفهای کششی دارند.
اهداف فشاری : این هدفها مسایل مکان‌یابی مراکز نامطلوب را در بر می گیرند و از اوایل دهه ۱۹۷۰ بوجود آمدند. هدف در این مسایل، حداکثر کردن فاصله مراکز جدید از مراکز موجود است. مدل هایی که برای این نوع هدفها ارائه شدند بعدها به مدلهای مکان یابی مضر معروف شدند. مثال برای این هدفها، یافتن مکان مناسب برای دفن زباله است که در آن، یکی از هدفها بیشینه کردن فاصله این مکان از مناطق مسکونی است.
اهداف متعادل : هدفهایی هستند که تلاش در متعادل ساختن مسافت بین مراکز و مشتریان دارند. این هدفها پیوسته ترین نوع هدفها هستند و هدف اصلی آنها دستیابی به برابری است. این هدفها بیشتر در تصمیم گیری های عمومی کاربرد دارند؛ جایی که هدف برقراری عدالت بین افراد است. مانند متعادل کردن حجم کاری مراکز پلیس که سبب متعادل شدن ارایه خدمات به متقاضیان می‌شود.

1-4 انواع مسایل مکان‌یابی

مسایل مکان‌یابی دارای تنوع بسیار زیادی هستند ؛ از این رو برای سهولت در بیان، این مسایل را به راههای مختلفی دسته‌بندی کرده اند، اما به طور کلی مسایل تحلیل مکان در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرند:

مساله P-Median (مساله وبر): این قبیل مسایل برای مکان‌یابی P مرکز، در P مکان انجام می‌شود و یک معیار هزینه‌ای را مینیمم می کند. اگر ۱=P باشد مساله ۱-MP خواهدبود. هزینه ممکن است بر حسب زمان، پول، تعداد سفر، مسافت کل یا هر مقیاس دیگری بیان شود. به علت اینکه در این‌گونه مسایل، هدف حداقل‌کردن هزینه کل است، با نام مسایل حداقل مجموع یا مساله وبر نیز مطرح می‌شوند.
مساله: P-Center این مسایل برای تعیین مکان P مرکز به منظور حداقل‌کردن حداکثر فاصله هر مرکز، تا نقطه تقاضایی که برای خدمت‌دادن به آن نقطه مورد تقاضا تعیین شده است، استفاده می‌شوند. در واقع این‌گونه مسایل برای استقرار خدمات اورژانس مانند آتش‌نشانی، خدمات آمبولانس و مراکز پلیس در جامعه مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این مسایل تعداد مراکز از پیش مشخص است. این مسایل به دو دسته تقسیم می‌شوند. P-Center محدب که مساله را به مجموعه‌ای از مکان‌های کاندید برای استقرار مراکز محدود می‌کنند و P-Center مطلق که در آن مراکز می‌توانند در هر جایی از مکان مستقر شوند.
مساله مکان ‌یابی مراکز با ظرفیت نامحدود :(UFLP) این مسایل در دسته مسایل حداقل مجموع قرار می‌گیرند اما در این مسایل هزینه، هزینه ثابت را نیز شامل می‌شود و هزینه ثابت به مکانی بستگی دارد که مرکز در آن قرار می‌گیرد. تعداد مراکزی که باید استقرار یابند از پیش مشخص‌شده نیست، اما به‌گونه‌ای معین می‌شوند که هزینه را کمینه کنند. به علت اینکه در این‌گونه مسایل ظرفیت هر مرکز نامحدود در نظر گرفته می‌شود، تخصیص یک تقاضا به بیش از یک نقطه تامین، هرگز سودبخش نخواهد بود.
مساله مکان ‌یابی مراکز با ظرفیت محدود :(UFLP) این مسایل شبیه به مسایل UFLP هستند فقط در این مسایل ظرفیت هر کدام از مراکز محدود است. ممکن است در این مورد جواب بهینه به گونه‌ای باشد که یک مشتری به بیش از یک منبع تأمین، ارجاع داده شود. در واقع ممکن است پس از تخصیص مشتری به یک مرکز، پس از برآوردن بخشی از تقاضای مشتری، ظرفیت مرکز به پایان برسد و برای برآوردن باقی‌مانده تقاضای مشتری مجبور به اختصاص آن به دیگر مراکز که هزینه بیشتری نیز دربر دارند، شویم. البته گاهی ممکن است با وجود اینکه اختصاص یک مشتری به یک مرکز ویژه کمترین هزینه را در بردارد، به دلیل اینکه ظرفیت آن مرکز توسط مشتریان دیگر پر شده است، مجبور به اختصاص کل تقاضای آن مشتری به مراکز دیگر شویم.
مسایل تخصیص نمایی : مساله‌ای را بیان می‌کند که n مرکز مانند n ماشین که بین آنها جریان برقرار است به‌گونه‌ای در n مکان قرار داده شوند تا هزینه کل مینیمم شود. اگر چهار ماشین داشته باشیم که بخواهیم مستقر کنیم، چهار ترکیب ممکن وجود خواهد داشت. برای مساله بیست ماشین، بیست جواب ممکن وجود دارد که در حدود ۱۰۱۸*۲ ارزیابی نیاز خواهد داشت که این کار حتی برای کامپیوترهای پرسرعت امروزی دشوار است. از این رو این مسایل در دسته مسایل بسیار پیچیده(Dileep, 2001) قرار دارند و حل دقیق آنها بسیار مشکل و یا غیر ممکن است.
برخی از عناصر در دسته بندی مسایل مکان‌یابی نقش مهمی دارند. در واقع مسایل مکان ‌یابی علاوه بر قرار گرفتن در دسته‌بندی یادشده می‌توانند به صورتهای مختلفی دسته بندی شوند، مانند مساله P-Median با محدودیت تقاضا و مساله P-Median بدون محدودیت تقاضا. از این رو در حین دسته بندی مسایل مکان‌یابی باید عناصری مانند انواع مراکز جدید، مکان مراکز موجود، بر‌هم‌کنش مراکز موجود و جدید، مشخصات فضای جواب، اندازه فاصله، تلفیق با سایر مسایل، تقاضا، ظرفیت، نوع مراکز، قطعی و احتمالی بودن داده ها، تواتر اجرا، تنوع محصول و تابع هدف مورد توجه قرار گیرند.

1-5 اشتباهات متداول در مطالعات مکان‌یابی

اشتباه در تعیین محل ضررهای جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت و گاهی منجر به تغییر محل واحد صنفی با صرف هزینه‌های زیادشده، یا به رکود و تعطیلی کامل کارخانه می‌انجامد. عموما اشتباه در تعیین محل، هنگامی پیش می‌‌آید که تعریف درستی از آنچه از ما خواسته می‌شود در دست نباشد. ولی اشتباههای دیگری نیز وجود دارد که حتی مدیران زیرک نیز دچار آن می‌شوند. برخی از این نوع اشتباهها برای توجه بیشتر مدیران، محققان و افراد کلیدی و تصمیم گیری در مسایل مکان‌یابی به این شرح بیان می‌شود‌:

فقدان بازرسی و شرح دقیق عوامل و نیازمندی‌ها.
چشم پوشی از بعضی شرایط مورد نیاز و بررسی‌ ناقص نیازمندیهای طرح.
علایق شخصی یا تعصبات مسئولان در پذیرش حقایق و دلایل منطقی و علمی.
مقاومت مدیران اجرایی در انتقال به محل جدید.
توجه بیش از اندازه به نواحی شلوغ و صنعتی و درنتیجه نادیده گرفتن ناحیه‌هایی که به تازگی صنعتی شده و یا در شرف صنعتی‌شدن قرار دارند.
توجه بیش از اندازه به هزینه‌های زمین و در نتیجه انتخاب زمینهای ارزان یا رایگان.
بی‌توجهی به هزینه حمل و نقل و عدم برآورد درست آن.
قضاوت در مورد نیروی انسای بالقوه بر مبنای نرخ دستمزد و بدون توجه به کارایی، مهارت، سابقه و تاریخچه کارگری و سایر عوامل مؤثر در انتخاب نیروی انسانی.
انتخاب جامعه‌ای با سطح فرهنگ و تحصیلات پایین به گونه‌ای که جذب نیروی متخصص بسیار مشکل باشد.
پافشاری در منافع آنی و کوتاه‌مدت و بی‌توجهی به آینده.
کافی‌نبودن اطلاعات و یا نادرست ‌بودن آنها در مورد بازار، شیوه‌های حمل و نقل، مواد خام و سایر عوامل که در برآورد هزینه‌ها تأثیر دارند.
عوامل محیطی از جمله فشارهای سیاسی.
خطا در به کارگیری روشها و تکنیک‌های تصمیم گیری مکان‌یابی.
عدم اولویت بندی (وزن دهی ) مناسب به معیارهای تصمیم گیری.
نبود اطلاعات دقیق و کافی در زمینه معیارهای مورد نظر.
بی‌توجهی به استراتژیک بودن و اثرات بلندمدت تصمیمهای مکان‌یابی.
بی‌توجهی به تغییر و تحولات آینده (تهدیدها ، فرصتها ، رشد تقاضا ، به‌هم خوردن توازن مناطق و …)
در نظر نگرفتن تغییرات سازمانی لازمه مکان‌یابی.
گفتنی است که عوامل یادشده بر اساس تجربه‌های مؤلفان در انجام پروژه های متعدد مکان‌یابی و تحلیل عوامل شکست برخی از مراکز صنعتی به دست آمده است. توجه کافی به این عوامل ، ریسک تصمیم گیری در پروژه‌های مکان‌یابی را کاهش خواهد داد .

آموزش مکان یابی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS),آموزش مکان یابی در Arcgis,مدلسازی و مکان یابی در محیط GIS,مکان یابی در GIS با AHP,آموزش مکان یابی فازی در ArcGIS,مکان یابی,آموزش منطق فازی در gis,پروژه مکان یابی gis,آموزش مکان یابی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) با عملگرهای فازی,آموزش فازی سازی در gis,آموزش مدل منطق فازی در gis,منطق فازی در جی ای اس, فازی سازی در جی ای اس,آموزش مکان یابی به روش بولین,مکان‌یابی با مدل ANP و منطق فازی در GIS,آموزش مکان یابی به روش فازی,روش فازی در gis,آموزش مکان یابی در سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) با عملگرهای فازی,مکان یابی در جی آی اس,مکان یابی نقاط بهینه,بولین,فازی,منطق بولین,منطق فازی,مکانیابی با AHP,مکان یابی با عملگر فازی,کاربرد مدل تلفیقی AHP/FUZZY در مکان‌یابی عرصه‌های مناسب,مکانیابی مراکز فضای سبز با استفاده از مدل منطق فازی,مکان‌یابی ایستگاه‌های اتوبوس با مدل ANP و منطق فازی در GIS,مکانیابی به روش فازی سلسله مراتبی,بكار بردن منطق فازي در GIS براي يافتن مكان هاي بهينه,FANP GIS,اکستنشن منطق فازی در GIS, Fuzzy Logic,FAHP,کاربرد روش منطق فازی (fuzzy) و تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) در مکان‌یابی دفن پسماند,مکانیابی به کمک منطق بولین, (GIS) با عملگرهای فازی,کاربرد توابع منطق فازی در محیط ArcGIS,تلفیق تکنیک GIS و RS و مدل های منطق فازی, شبکۀ استنتاج فازی و تکنیک‌های سنجش از دور و GIS,مکان یابی ایستگاه های آتش نشانی,کاربرد GIS در مکان‌یابی,ارزیابی و مکان یابی فضای سبز شهری با استفاده از GIS, مکان‌یابی کتابخانه‌های عمومی با استفاده از GIS,پروژه های GIS برای مکانیابی,روش AHP برای حل مسائل مکان یابی در GIS,مکان یابی مناطق مناسب پخش سیلاب,مکان یابی بهینه مراکز درمانی شهری با استفاده از GIS,مکان‌یابی سد زیرزمینی با استفاده از تکنیک GIS,مکان‌یابی پهنه‌های مناسب اکوتوریسم, سامانه اطلاعات جغرافیایی,مکان یابی در GIS به روش TOPSIS,مکان‌یابی خطوط بزرگ انتقال آب با استفاده از نرم‌افزار Arc-GIS,مکان یابی محل دفن پسماندهای روستایی,مکان یابی,مکانیابی کاربری های گردشگری با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS),مکان یابی بهینه بیمارستان با استفاده از رویکرد ترکیبی ANP و GIS در محیط فازی,مکان یابی بهینه ترین نقاط در اطراف شهر,مکان یابی شعب بانک, پروژه مکان یابی GIS مناطق مستعد دفع پسماندهای ساختمانی,مکانیابی بهینه جایگاههای عرضه سوخت,نقشه هاي مکان يابي, Site selection,کاربرد مدلهای مکانیابی با استفاده از GIS,کاربرد مدلهای مکانیابی با استفاده از GIS,مکان‌یابی و تحلیل وضعیت توسعه‌ای جنگلداری شهری,مکان‌یابی و اولویت‌بندی مکان‌های مستعد جهت توسعه فیزیکی,مکان‌یابی محل ساخت پل,مکان یابی پارک ها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS),آموزش مکان یابی با استفاده از تکنیکهای مکانی,ساخت نقشه مکان یابی با نرم افزار GIS و ارزش های مدل ANP,مکانیابی عرصه های مناسب استحصال آب باران,مکانیابی توربین‌های بادی,اصول مکانیابی,تهیه نقشه مکانیابی,داد های مورد نیاز در مکانیابی,شروط مکانیابی,پرسشنامه دلفی,روش دلفی,مکانیابی با استفاده از تصمیم گیری چند معیاره,مدل سیستم پشتیبان تصمیم گیری مکانی جهت مکانیابی,مکان یابی بهینه احداث سازه‌های هیدرولیکی,منطق صفر و یک,شبكه‌هاي عصبي و منطق فازي,کاربرد توابع منطق فازی در محیط Arc GIS به منظور مکان یابی آرامستان,مدل‌ منطق‌ فازی, Fuzzy Logic Model,الگوی بهینه مكان یابی,الگوی بهینه مكان یابی با GIS,مکان یابی دهکده های گردشگری در شهرهای ساحلی,