کاربرد gis در مکان يابي شهری
GIS به عنوان یک ابزار قدرتمند در مکانیابی شهری مورد استفاده قرار میگیرد. در ادامه به برخی کاربردهای GIS در مکانیابی شهری اشاره میکنم:
۱. برنامهریزی شهری: در برنامهریزی شهری، GIS به عنوان یک ابزار کلیدی برای تحلیل دادههای مکانی و بررسی محدودیتهای مکانی و مشکلات شهری مورد استفاده قرار میگیرد. این ابزار به مدیران شهری کمک میکند تا محدودیتهای مکانی و توسعه شهری را بررسی کنند و بهبود راهبردهای برنامهریزی شهری را پیشنهاد دهند.
۲. تحلیل پراکندگی و دسترسی به خدمات شهری: با استفاده از GIS، میتوان پراکندگی و دسترسی به خدمات شهری مانند پارکها، بیمارستانها، مدارس و مراکز خرید را بررسی کرد. این اطلاعات به مدیران شهری کمک میکند تا مکانیابی بهینه برای خدمات شهری را مشخص کنند و بهبود دسترسی به این خدمات را فراهم کنند.
۳. تحلیل حمل و نقل شهری: GIS به عنوان یک ابزار قدرتمند در تحلیل حمل و نقل شهری مورد استفاده قرار میگیرد. با استفاده از GIS، میتوان ترافیک شهری را بررسی کرد و به مدیران شهری در بهبود حمل و نقل شهری کمک کرد.
۴. تحلیل زیست محیطی: GIS به عنوان یک ابزار قدرتمند در تحلیل زیست محیطی مورد استفاده قرار میگیرد. با استفاده از GIS، میتوان به مدیران شهری کمک کرد تا تاثیرات ساخت و ساز و توسعه شهری بر محیط زیست را بررسی کنند و به بهبود محیط زیست شهری کمک کنند.
۵. تحلیل اقتصادی و بازاریابی: GIS به عنوان یک ابزار قدرتمند در تحلیل اقتصادی و بازاریابی مورد استفاده قرار میگیرد. با استفاده از GIS، میتوان به مدیران شهری کمک کرد تا با تحلیل دادههای مکانی، مکانیابی بهینه برای فروشگاهها، رستورانها و سایر مراکز تجاری را مشخص کنند و بهبود بازاریابی را فراهم کنند.
در کل، GIS به عنوعی ابزار قدرتمند برای تحلیل دادههای مکانی و بهبود مدیریت شهری است. این ابزار به مدیران شهری کمک میکند تا محدودیتهای مکانی و توسعه شهری را بررسی کنند و بهبود راهبردهای برنامهریزی شهری را پیشنهاد دهند. همچنین، GIS به مدیران شهری کمک میکند تا پراکندگی و دسترسی به خدمات شهری را بررسی کرده و بهبود دسترسی به این خدمات را فراهم کنند. همچنین، با استفاده از GIS، میتوان ترافیک شهری را بررسی کرد و به مدیران شهری در بهبود حمل و نقل شهری کمک کرد. در نهایت، GIS به مدیران شهری کمک میکند تا با تحلیل دادههای مکانی، مکانیابی بهینه برای فروشگاهها، رستورانها و سایر مراکز تجاری را مشخص کنند و بهبود بازاریابی را فراهم کنند.
امروزه مکان یابی در برنامه ريزي هاي شهري و طراحي فضاهاي شهري از جايگاهي ويژه و بسيار مهم برخوردار شده است. لزوم شناسايي محدوده هاي قابل استفاده برای ساخت فضا ها و اماکن مورد نیاز محیط شهری در زمینه های مختلف خدماتی امری اجتناب ناپذیر می باشد در ذیل به برخی از پرکاربرد ترین مطالعات مکان یابی در محیط شهری اشاره می گردد
الف)مکان یابی پارک ها و فضای سبز شهری
امروزه به دلیل رشد روزافزون جمعیت شهرها و کمبود فضای مناسب برای فعالیت ها و امکانات مورد نیاز، تعیین مکان بهینه کاربری های شهری با توجه به متغیرهای مختلف در امر برنامه ریزی شهری، با استفاده از GIS که یکی از قدرتمندترین سیستم ها در پاسخگویی به نیازهای مطالعاتی و کاربردی است، انجام پذیر خواهد بود. اصولا در طراحی محیط زیست، مباحث فضای سبز شهری وجود دارد که هر کدام به عنوان لایه ای در GISمورد بررسی قرار میگیرند و هر کدام از این لایه ها از نقشه های متفاوتی استخراج می شوند. اهدافی که در روند مکان یابی پارک ها به وسیله GIS دنبال می شود شامل تشکیل پایگاه اطلاعاتی برای پارک ها در محیط GISمی باشد که جمعآوری داده های توصیفی پارک ها، تهیه نقشه های مبنا و برقراری ارتباط میان آنها (داده های فضایی) با جدول اطلاعات توصیفی پارک ها (داده های توصیفی) دز این بخش صورت می گیرد. اهداف بعدی تهیه نقشه های موضوعی که شامل نقشه های طبیعی و شهری می شود و همچنین تشکیل مدل تحلیلی در محیط GIS برای مکان یابی پارک ها، شامل روش های تحلیل مختلف بر اساس نقشه های موضوعی تشکیل شده همانند تخصیص حریم و هم پوشانی آنها می باشد. در این راستا تحلیل گر محیط GISدر حیطه محیط زیست شهری بسیار کارآمد عمل می کند.
ب) مکان یابی و توسعه بنگاه های اقتصادی در شهر
امروزه استفاده از فن آوری سیستم اطلاعات جغرافیایی جهت پیدا نمودن و توسعه مکان های جدید شهرها، شهرک های صنعتی و غیره امکانپذیر شده و با این فن آوری، چند لایه اطلاعاتی مهم و ضروری تجزیه و تحلیل می گردد و نتیجه جهت آزمایش و بررسی میدانی نقاط پیشنهاد شده توسط GISدر فرآیند مکان یابی محک زمینی می خورد. مکان بهینه با توجه به شرایط و وضعیت کاربری های همجوار و برخی پیشنهادها در مورد تغییر کاربری ها برای هماهنگی و هم خوانی با کاربری مکان پیدا شده، ارائه می گردد. در توسعه شهرها با در نظر گرفتن فاکتورهای گوناگون حاکم بر هر منطقه، برای ایجاد فضایی که جوابگوی بخشی از نیازهای ساکنین آن منطقه باشد اقدام به آمایش مکان ها و المان های شهری می گردد. با تحولاتی فرهنگی و اجتماعی که در امر شهر نشینی و نوع زندگی شهری پیش آمده و یا در شرف وقوع است، بسیاری از نیازهای جدید در سطح نواحی شهری ایجاد شده که به کمبود امکانات عمومی و تجهیزات شهری مربوط می شود. تاسیسات عمومی شهری امکاناتی هستند که شهر باید به آنها مجهز باشد تا بتواند زندگی در شهر را با برآورد نیازهای شهری و تسهیلات بیشتر میسر سازد. چنین تجهیزاتی علاوه بر آنکه از احتیاجات اساسی یک جامعه شهری محسوب می شوند، به عنوان شاخص سنجش توسعه شهر محسوب می گردد. روش های مکان یابی توسعه شهری، با توجه به موقعیت مکانی یا جغرافیایی، وسعت، اندازه توسعه و نوع کاربری های پیشنهادی از همدیگر متمایزند و طراحی یک مدل و الگوی مناسب برای مکان یابی مراکز خرید و فروشگاه های تعاونی مصرف و غیره مبتنی برGIS، با توجه به شباهت ها و تفاوت های روش های مکان یابی اقتصادی فیزیکی متفاوت است. از مهم ترین وجه تشابه مکان یابی اقتصادی و فیزیکی می توان به گرایش در پیدا کردن نقاط ثقل به منظور استقرار تسهیلات جدید اشاره نمود و تفاوت این دو به قیود و متغیرهای هر یک باز می گردد. ویژگی های جمعیتی (کل جمعیت، تراکم جمعیت، توزیع سنی، توزیع در آمدی، خانوار، سطح تسهیلات، توزیع و فراوانی مشاغل، دسترسی به نیروی کار)، اقتصادی، رقابتی، مکانی، نظارتی و محدودیت های منطقه ای استفاده گردیده و با کاهش پارامترهای موثر و تهیه مدل در منطقه نمونه، مدل مناسب همراه با توسعه فیزیکی آن اتخاذ می گردد. در این راستا طراحی در شهر تهران انجام شده که طراحی الگوریتم مدل با بیش از 800 مرکز بلوک شهری و ترسیم قطر و شعاع مرکز و با در نظر گرفتن جاذبه و دافعه های انتخاب مکان، انجام گردید. مبنای مطالعه کاربری ها در شعاع ثابت 300 متر از بلوک اختیار شد و یا چندین سناریوی وزن دهی، اولویت بندی مناطق مناسب احداث فروشگاه تعاونی مصرف صورت پذیرفت.
ج)مکان یابی ایستگاه های خدمات اضطراری
از جمله ایستگاه های خدمات اضطراری می توان ایستگاه آتش نشانی را مثال زد. تعیین محل مناسب جهت ایستگاه آتش نشانی روی زمان پاسخ گویی اعلام حریق تاثیر می گذارد. برای این منظور شبکه های حمل و نقل از روی نقشه های مورد نظر مورد مطالعه قرار گرفته و فایل هایی ایجاد می شود که شامل مختصات جغرافیایی، محل خیابان ها، اسم، محدوده آدرس و کد مسیرهاست. در ضمن اطلاعاتی همچون حداکثر سرعت های امکانپذیر در خطوط ارتباطی همچنین دور برگردان ها و ترافیک موجود در جاده ها و سرعت عبور از خیابان با احتساب طول خیابان و سرعت اتومبیل های آتش نشانی وارد سیستم می شود. پیش بینی هایی نظیر جمعیت در منطقه، سطوح مشاغل، مرزهای شهر، تاثیر مرزبندی شهر، نواحی تفریحی برنامه ریزی شده، واحدهای مسکونی، کارخانه ها و … نیز در نظر گرفته می شود و با کمک GISنقشه هایی نیز برای تعیین مناطقی با اولویت بالا از نظر خطر آتشسوزی مانند مراکز خرید، مراکز تجاری، مدارس، خانه سالمندان و بیمارستان ها تهیه می شود. برای تعیین محل ایستگاه آتش نشانی فاکتورهای دیگری از جمله هزینه ها، سازگاری با زمین های مجاور، ابعاد فیزیکی محل و دسترسی به راه های قابل رانندگی نیز تحت لایه های ژئورفرنس شده ای وارد سیستم می شود.
انواع الگوریتم های مکان یابی با GIS
الگوریتمهای مکانیابی با GIS متنوعی وجود دارند، که هر یک از آنها برای مسائل مکانیابی خاصی طراحی شدهاند. در زیر به برخی از مهمترین الگوریتمهای مکانیابی با GIS اشاره میکنیم:
- AHP (Analytic Hierarchy Process): این الگوریتم برای تصمیم گیری در مسائل مکانیابی استفاده میشود. در این الگوریتم، معیارهای مختلفی که برای تعیین مکان مناسب در نظر گرفته میشوند، از جمله هزینه، فاصله، دسترسی به خدمات عمومی، توسعهپذیری و …، به شکل سلسله مراتبی مرتب میشوند و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی، به مکان مناسب برای مسئله مورد نظر رسیده میشود.
- Maximal Covering Location Model: این الگوریتم برای تعیین مکان بهینه برای ایستگاههای خدماتی مانند کلینیک، داروخانه و … در یک منطقه استفاده میشود. در این الگوریتم، باید به محدودیتهای مختلفی مانند ترافیک، هزینه و فاصله توجه شود.
- P-Median Model: این الگوریتم برای تعیین مکان بهینه برای مراکز خدماتی مانند بیمارستان، ایستگاه اتوبوس و … استفاده میشود. در این الگوریتم، باید به محدودیتهای مختلفی مانند ترافیک، هزینه و فاصله توجه شود.
- Location-Allocation Model: این الگوریتم برای تعیین تعداد مکانهای خدماتی مانند فروشگاه، بیمارستان و … در یک منطقه استفاده میشود. در این الگوریتم، باید به محدودیتهای مختلفی مانند ترافیک، هزینه و فاصله توجه شود و با توجه به نیاز کاربران، تعداد مناسبی از مراکز خدماتی تعیین میشود.
- Traveling Salesman Problem (TSP): این الگوریتم برای تعیین مسیر کوتاهترین مسافت بین چند نقطه استفاده میشود. در این الگوریتم، باید به محدودیتهای مختلفی مانند ترافیک، هزینه و فاصله توجه شود و با بهینه سازی مسیر، مسیر کوتاهترین مسافت میتواند پیدا شود.
- AHP (Analytic Hierarchy Process):
AHP یک روش تحلیل سلسله مراتبی است که در مسائل مکانیابی استفاده میشود. در این روش، معیارهای مختلفی که برای تعیین مکان مناسب در نظر گرفته میشوند، به شکل سلسله مراتبی مرتب میشوند. در این سلسله مراتب، معیارهای عمومی و اصلی مانند هزینه، فاصله و دسترسی به خدمات عمومی در سطح بالاتر قرار میگیرند و معیارهای خاص و جزئی مانند ترافیک و شرایط جغرافیایی در سطح پایینتر قرار میگیرند. سپس با استفاده از ماتریس تصمیمگیری، نسبت وزن هر معیار در هر سطح سلسله مراتبی تعیین میشود. در نهایت، با استفاده از روش ترکیب معیارها، مکان مناسب برای مسئله مورد نظر تعیین میشود. - Maximal Covering Location Model:
این مدل برای تعیین مکان بهینه برای ایستگاههای خدماتی مانند کلینیک، داروخانه و … در یک منطقه استفاده میشود. در این مدل، باید به محدودیتهای مختلفی مانند ترافیک، هزینه و فاصله توجه شود. در این مدل، ایستگاههای خدماتی به گونهای تعیین میشوند که حداکثر تعداد مناطق ممکن را پوشش دهند. برای این کار، با توجه به فاصله و تعداد ایستگاههای موجود، مساحت پوشش هر ایستگاه تعیین میشود و سپس با حداکثر کردن تعداد مناطق پوشش داده شده، مکان مناسب برای ایستگاههای خدماتی تعیین میشود. - P-Median Model:
این مدل برای تعیین مکان بهینه برای مراکز خدماتی مانند بیمارستان، ایستگاه اتوبوس و … استفاده میشود. در این مدل، باید به محدودیتهای مختلفی مانند ترافیک، هزینه و فاصله توجه شود. در این مدل، تعداد مراکز خدماتی تعیین شده و با استفاده از الگوریتمهای بهینهسازی، مکان بهینه برای هر کدام از مراکز تعیین میشود. در این مدل، مکانهایی که دارای فضای پوششی بیشتری هستند، به عنوان مکان بهینه انتخاب میشوند. - Location-Allocation Model:
این مدل برای تعیین تعدداد مکانهای خدماتی مانند فروشگاه، بیمارستان و … در یک منطقه استفاده میشود. در این مدل، باید به محدودیتهای مختلفی مانند ترافیک، هزینه و فاصله توجه شود و با توجه به نیاز کاربران، تعداد مناسبی از مراکز خدماتی تعیین میشود. در این مدل، با استفاده از الگوریتمهای بهینهسازی، مکان بهینه برای هر کدام از مراکز تعیین میشود و تعداد مراکز خدماتی نیز با توجه به نیاز کاربران و محدودیتهای موجود تعیین میشود. - Traveling Salesman Problem (TSP):
این مدل برای تعیین مسیر کوتاهترین مسافت بین چند نقطه استفاده میشود. در این مدل، باید به محدودیتهای مختلفی مانند ترافیک، هزینه و فاصله توجه شود و با بهینه سازی مسیر، مسیر کوتاهترین مسافت بین نقاط تعیین میشود. این مدل معمولا برای مسائلی استفاده میشود که نیاز به پوشش چندین نقطه با کمترین فاصله و هزینه دارند، مانند مسائل پیکمن، حمل و نقل و … میباشد.
بدون دیدگاه