ارزیابی مورفومتریک دو حوضه آبخیز اطلس مرتفع مراکش با استفاده از تکنیک‌های سنجش از دور و GIS: چه تأثیری بر دسترسی به آب‌های سطحی دارد؟

 

فراوانی یا کمبود آب سطحی در یک حوزه آبخیز به عوامل محیطی از جمله مورفولوژی، نوع بستر، بارندگی، شیب و قرار گرفتن در معرض هوای مرطوب مرتبط است. ترکیب این ویژگی ها رفتار هیدرولوژیکی شبکه رودخانه را توضیح می دهد که آگاهی از آن برای مدیریت منابع آب مهم است. سیستم اطلاعات جغرافیایی و سنجش از دور ابزارهای کارآمدی برای ارزیابی خصوصیات مورفومتریک در یک حوضه هستند. با استفاده از این ابزار، خصوصیات فیزیکی دو حوضه آب واقع در دو طرف اطلس عالی مراکش در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان می‌دهد که حوضه درا بالایی با یک شکل کشیده، با تراکم زهکشی 0.14 کیلومتر بر کیلومتر مربع مشخص می‌شود. ارتفاعات و شیب ها کمی متفاوت است و شیب ها در بیشتر موارد به سمت جنوب شرقی (34/27 درصد) جهت گیری می کنند. بستر عمدتاً نفوذپذیر است که باعث نفوذ و خشکی خاک می شود. این در تضاد با حوضه زات است که با ارتفاعات و شیب‌های بسیار متغیر مشخص می‌شود، و دامنه‌ها عمدتاً در معرض شمال و شمال غربی (30.42٪) قرار دارند، که بنابراین رواناب قوی و سرعت جریان بسیار بالا را به همراه دارد. تضاد هیدرولوژیکی مشاهده شده در دو حوضه بر استفاده انسان از آب های سطحی تأثیر می گذارد. این نتایج به طور موثر رفتار هیدرولوژیکی را توضیح می دهد و اطلاعات مفیدی را برای مدیریت بهتر و تصمیم گیری در مورد دو سیستم آبی مورد مطالعه در اختیار مدیران قرار می دهد. بنابراین رواناب قوی و سرعت جریان بسیار بالا را به همراه دارد. تضاد هیدرولوژیکی مشاهده شده در دو حوضه بر استفاده انسان از آب های سطحی تأثیر می گذارد. این نتایج به طور موثر رفتار هیدرولوژیکی را توضیح می دهد و اطلاعات مفیدی را برای مدیریت بهتر و تصمیم گیری در مورد دو سیستم آبی مورد مطالعه در اختیار مدیران قرار می دهد. بنابراین رواناب قوی و سرعت جریان بسیار بالا را به همراه دارد. تضاد هیدرولوژیکی مشاهده شده در دو حوضه بر استفاده انسان از آب های سطحی تأثیر می گذارد. این نتایج به طور موثر رفتار هیدرولوژیکی را توضیح می دهد و اطلاعات مفیدی را برای مدیریت بهتر و تصمیم گیری در مورد دو سیستم آبی مورد مطالعه در اختیار مدیران قرار می دهد.

کلید واژه ها

حوضه , GIS , خصوصیات مورفومتریک , رفتار هیدرولوژیکی , مراکش

1. مقدمه

در حال حاضر مدیریت و حفظ منابع آب چالش های عمده ای در بسیاری از مناطق کره زمین است [ 1 ] [ 2 ]، به ویژه در کشورهایی با آب و هوای خشک و نیمه خشک که در آن منابع آبی به دلیل اثرات ترکیبی تغییرات آب و هوایی به طور فزاینده ای کمیاب شده است. و نیازهای رو به رشد آب برای توسعه کشاورزی و رشد جمعیت. مانند سایر کشورهای آفریقایی، منابع آب سطحی و زیرزمینی مراکش در طول سال‌های گذشته با منابع مختلف آلودگی مایع و جامد، همراه با افزایش خشکسالی ناشی از تغییرات اقلیمی، دچار تخریب قابل‌توجهی شده است [ 3 ] [ 4 ].

دانستن ویژگی های مورفومتریک حوضه های آبخیز برای توسعه مطالعات هیدرولوژیکی برای برنامه ریزی و مدیریت بهتر منابع آب بسیار مهم است [ 5 ] [ 6 ]. این ویژگی ها به طور گسترده در تجزیه و تحلیل و مدل سازی پدیده های مختلف هیدرولوژیکی و اکولوژیکی مانند سیل و فرسایش پذیری خاک [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ]، تخمین عمق رواناب و زمان تمرکز جریان در حوضه استفاده شده است. [ 10 ] [ 11 ] [ 12 ] و تعیین ویژگی های مورفومتریک برای ارزیابی منابع آب در حوضه های زهکشی [ 13 ] [ 14 ].

اما این منابع آبی تحت تأثیر عوامل ژئومورفولوژیکی، کوه نگاری و اقلیمی قرار دارند. ترکیب این پارامترها بخشی از چرخه آب را کنترل می کند و بر فراوانی و کمبود منابع آب تأثیر می گذارد. تکنیک‌های سنتی مورد استفاده اساساً مبتنی بر روش‌های دستی هستند و نتایج به‌دست‌آمده تا کنون رضایت‌بخش نبوده است. با این حال، تعیین پارامترهای مورفولوژیکی و کوه نگاری یک حوضه با ابزار GIS و سنجش از دور امکان پذیر است. مدل رقومی ارتفاع (DEM) همراه با تکنیک های سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) توسط چندین محقق ثابت شده است که ابزار مفیدی برای تجزیه و تحلیل مورفومتریک حوضه های آبخیز است [ 6 ] [ 7 ] [ 8 ] [ 9 ].

حوضه زات و حوضه درا بالا دو حوضه آبخیز واقع در هر طرف رشته کوه های اطلس عالی مراکش هستند که یک برج آبی مهم در سطح ملی را تشکیل می دهند، اما تفاوت در جهت گیری این دو سیستم آبی به این معنی است که آب در دسترس بودن در هر دو طرف زنجیره متفاوت است. با توجه به ادبیات، مطالعات متعددی در مراکش در مورد توصیف پارامترهای فیزیکی حوضه های آبخیز از طریق استفاده از تکنیک های DEM و GIS انجام شده است [ 5 ] [ 15 ] [ 16 ].

حوضه های زات و درا بالا موضوع چندین مطالعه بخشی و محلی بوده اند [ 17 ] [ 18 ] [ 19 ]. با این حال، مطالعات کمی یا تقریباً هیچ مطالعه ای وجود ندارد که به تأثیر ویژگی های فیزیکی آن بر فراوانی یا کمبود منابع آب در این دو حوزه آبخیز بپردازد. این پژوهش سعی دارد با مداخله سیستم اطلاعات جغرافیایی و DEM، با هدف مدیریت و حفظ منابع آب این دو حوضه، بر رابطه بین در دسترس بودن آب های سطحی و ویژگی های کوه نگاری، مورفولوژیکی و بارندگی این دو حوضه تمرکز کند.

2. مواد و روشها

2.1. منطقه مطالعه

حوضه زات شاخه ای از کرانه چپ رودخانه تنسیفت است ( شکل 1 )، بین عرض های جغرافیایی 31˚9′ شمالی – 31˚33′ شمالی و طول های جغرافیایی 7˚23′ W – 7˚40′ W، که توسط زهکشی می شود. رودخانه زات که با رودخانه اوریکا دو بازوی اصلی رودخانه هاجر را تشکیل می دهد. قبل از جاری شدن به تنسیفت از نزدیک مراکش می گذرد، از شرق به حوضه فرعی غدات، از جنوب به کوه های اطلس بلند، از شمال به رودخانه تنسیفت و از غرب به زیر حوضه اوریکا محدود می شود. حوضه زات با آب و هوای خشک تا نیمه خشک در پایین دست و نیمه مرطوب در کوه های مرتفع مشخص می شود [ 20 ].

حوضه درا بالا در جنوب شرقی مراکش واقع شده است ( شکل 1این حوضه بخش بالادست حوضه بزرگ مراکش را تشکیل می دهد، از نظر اداری، حوضه به طور کامل یا جزئی در سه استان Ouarzazate، Tinghir و Agdez ادغام شده است از نظر هیدرولوژیکی، حوضه با یک شبکه هیدروگرافی با چگالی کم مشخص می شود. تنها دو آبراه اصلی که رژیمی دائمی دارند، عمدتاً رودخانه دادس است که سرچشمه آن در کوه های مرتفع درا علیا با تنها انشعاب آنها، رودخانه مگون و رودخانه درا با این شاخه های اصلی موقت است: فینت. رودهای اوارزازات، ایمینی، ایریری، اونیلا و ملاه. از نظر اقلیمی، این حوضه با آب و هوای نیمه مرطوب در کوه های مرتفع و آب و هوای خشک در مناطق با ارتفاعات کم مشخص می شود. دومی با بارندگی نسبتا کم، حدود 116 میلی متر در سال مشخص می شود.21 ].

2.2. نمونه برداری

از DEM، مشخصات مورفومتریک زیر حوضه: محیط.

ضریب فشردگی؛ تراکم زهکشی، محدوده ارتفاعی، شیب، جنبه و شبکه هیدروگرافی با استفاده از توابع مختلف موجود در ابزار توسعه تحلیلگر فضایی ArcGIS® 10.2.2 استخراج شده است. در این مطالعه، از شش صحنه DEM که مناطق مورد مطالعه را پوشش می‌دهند، تولید شده از ماموریت توپوگرافی رادار شاتل (SRTM) استفاده شده است که در 23 می 2018 با وضوح فضایی 30 متر گرفته شده است. این DEM به صورت رایگان از (https://earthexplorer.usgs.gov/) در دسترس بود و به WGS84 ارجاع جغرافیایی داده شد. داده‌های بارندگی ایستگاه‌های هواشناسی بومی‌سازی شده در مناطق مورد مطالعه دوره 2000-2020 به منظور تعیین کمیت تأثیر ویژگی‌های مورفومتریک بر توزیع آب در دو طرف اطلس عالی گنجانده شد. داده ها از دفتر مدل سازی و جذب جهانی (GMAO، MERRA-2) دانلود شده است.

مورفولوژی یک حوضه بر رابطه باران و جریان تأثیر می گذارد و شکل هیدروگراف مشاهده شده در خروجی را تعیین می کند. چندین پارامتر برای تعیین کمیت خصوصیات مورفولوژیکی استفاده می شود: شاخص فشردگی Gravelius “KG” به عنوان نسبت بین محیط حوضه (P) و محیط یک دایره از همان منطقه تعریف شد.

“KG = “”P”/(“2”√(“n”)” .A”)” ≈ 0.28 ” P “/”√آ”“KG=””P”/(“2″(“n”)”.A”)”≈0.28.”P”/”A”(1)

که در آن: KG شاخص فشردگی Gravelius است، A سطح حوضه [km2 ] و P محیط حوضه [km] است ^. مقدار شاخص اگر شکل حوضه شبه دایره ای (خوب زهکشی شده) با پتانسیل نفوذ بیشتر نسبت به شکل دراز باشد نزدیک به 1 است و اگر حوض مربع باشد برابر با 12/1 است، در حالی که اگر شاخص طولی باشد. مقدار بیش از 1.12 [ 22 ] است. چگالی زهکشی “Dd” یک حوضه پارامتری است که جریان، پایداری شبکه هیدروگرافی و نوع رواناب سطحی را در نظر می گیرد [ 23 ]. این بستگی به زمین شناسی (ساختار و سنگ شناسی)، ویژگی های توپوگرافی حوضه، و تا حدودی، شرایط هواشناسی و انسانی دارد [ 24 ].]. تراکم زهکشی Dd نسبت بین طول کل آبراهه ها و مساحت کل حوضه است:

Dd = ( ∑ ” tx . km ” ) / ” A . (کیلومتر2) “Dd=(∑”tx.km”)/”A.(km2)”(2)

برای بازسازی شبکه هیدروگرافی، چندین مرحله را دنبال کردیم: پر کردن فرورفتگی‌های کاذب (سینک‌های پرکننده). جهت جریان (جهت جریان)؛ جریان انباشته (انباشت جریان) و ترسیم حوضه ها (حوضه). هیدروگرافی از جریان انباشته با استفاده از ابزار محاسبه‌گر شطرنجی توسعه تحلیل‌گر فضایی ArcGIS® 10.2.2، با استفاده از مقدار 500 (مقداری که هیدروگرافی نماینده‌تری ارائه می‌دهد) به عنوان حداقل تعداد سلول‌ها برای تولید تولید شد. از جریان شبکه هیدروگرافی بر اساس طبقه بندی Strahler (1957) [ 25 ] مرتب شد. علاوه بر این، سایر ویژگی‌های مورفومتریک در این مطالعه با استفاده از ابزارهای توسعه تحلیلگر فضایی ArcGIS® 10.2.2 مانند شیب، ارتفاع و جنبه پردازش شده‌اند.

3. نتایج و بحث

3.1. خصوصیات مورفولوژیکی و هیدرولوژیکی

تجزیه و تحلیل رفتار هیدرولوژیکی یک حوضه با کمی کردن چند پارامتر مورفومتریک خلاصه شده در جدول 1 انجام شد. شاخص فشردگی Gravelius برای حوضه Zat حدود 1.76 و برای حوضه Upper Draa 1.93 است. فشردگی نسبتاً زیاد دومی به حوضه شکل درازتری نسبت به حوضه زات می دهد ( جدول 1). این وضعیت به نفع حوضه زات، همزمانی نسبی جمع آوری رواناب در رودخانه های اصلی حوضه است. جریان های سطحی به دلیل تلفات ناشی از نفوذ و تبخیر کاهش می یابد. حرکت مکانی و زمانی آب از طریق حوضه درا بالا، کمبود جریان را افزایش می‌دهد و این نوع حوضه باید موارد بسیار کمی از سیل در کناره‌های رودخانه‌ها را تجربه کند، حتی در دوره‌های سیل [ 26 ].

نقشه شبکه هیدروگرافی ( شکل 2 (الف) و شکل 2 (ب)) نشان می دهد که طول کل رودخانه های حوضه درا بالا حدود 2483 کیلومتر است. این رودخانه ها در مساحتی به وسعت 17742 کیلومتر مربع توزیع شده اند ^که میانگین تراکم زهکشی حدود 0.14 کیلومتر بر کیلومتر مربع ^را به دست می دهد ( جدول 1 )، این مقدار نشان می دهد که حوضه با یک شبکه هیدروگرافی با چگالی کم مشخص می شود. این نتایج با حوضه زات، که با تراکم زهکشی نسبتاً بالایی در حدود 1.48 کیلومتر بر کیلومتر مربع مشخص می شود، در تضاد ^است .

تضاد هیدرولوژیکی مشاهده شده در این سیستم های آبی بر استفاده انسان از آب های سطحی تأثیر دارد. جمعیت های انسانی به دلایل خانگی و کشاورزی می توانستند به راحتی و به طور مداوم آب را از رودخانه زات توسط Seguias منحرف کنند. این تضاد بر شرایط طبیعی ارائه شده برای آبیاری با امکان کشت گیاهان چند ساله در این حوضه تأثیر گذاشت، در حالی که منابع آب سطحی کم در حوضه درا بالا منجر به مناطق زیر کشت کوچکتر و عملکرد کشاورزی شد [ 5 ] [ 21 ].

3.2. مشخصات زمین شناسی

حوضه درا بالا با یک بستر زمین شناسی متنوع مشخص می شود ( شکل 3 (ب)). آنها اساساً از شیست، ماسه سنگ و کوارتزیت تشکیل شده‌اند که بر روی آنها یک سازند پرکامبرین از سنگ‌های ماگمایی متشکل از شیل‌های تریاس بالایی حاوی تبخیرهایی مانند هالیت و گچ (حدود 24 درصد از حوزه‌های آبخیز) و ژوراسیک پایین (لیاسیک) که سنگ‌های آهکی و دولومیت را پوشش می‌دهند، تشکیل شده‌اند. حدود 64 درصد از حوزه آبخیز [ 27 ]. زهکشی اطلس عالی با سنگهای بسیار نفوذپذیر (کارست، سنگ آهک) مشخص می شود که آب را به رسوبات متخلخل کواترنر حوضه اوارزازات تخلیه می کند.

با این حال، حوضه زات متشکل از شیل‌های پارادوکسیدیک کامبرین، آکادی و اردوویسین با رخساره‌های عمدتا شیستوز، ویزیان بالایی تورنازی با رخساره‌های عمدتاً آهکی، ماسه‌سنگ‌ها و رس‌های پرموتریاس و ساختارهای سنگ آهک مارن سنومانی و سنونی است ( شکل3 ) . در سطح جهانی، سنگ شناسی حوضه درا بالا بسیار نفوذپذیرتر از حوضه زات است. این تضاد در ماهیت زیر لایه به نفع فراوانی آب های سطحی در شیب شمالی High At-las است و کمبود در شیب جنوبی را تشدید می کند. توسط چندین محقق ثابت شده است که ماهیت بستر بر در دسترس بودن منابع آب در حوضه تأثیر دارد [ 5 ] [ 16 ] [ 21 ].

3.3. نوردهی شیب

نوردهی شیب به جهت گیری شیب ها نسبت به خورشید اشاره دارد که

منعکس کننده تغییر در مدت زمان نور خورشید و شدت حرارتی تابش دریافتی بر روی زمین در واحد سطح است [ 21 ]. دامنه های جنوبی که ubac نامیده می شوند با میزان سایه بسیار کم و قرار گرفتن در معرض نور خورشید با بارندگی کم مشخص می شوند که باعث افزایش خشکی خاک می شود. در حالی که دامنه های شمالی بیشتر آبیاری می شوند و با رطوبت جوی بالاتر مشخص می شوند [ 21 ]، این امر به ویژه در حوضه زات صادق است ( شکل 4 )، که در آن دامنه ها عمیق هستند و دامنه ها عمدتاً به سمت شمال یا شمال غربی (30.42٪) قرار دارند. .

این شیب ها شدت کمی از تابش خورشید را دریافت می کنند و برخی از دره ها در اوایل عصر و در اواخر صبح در سایه هستند. این امر به ویژه در مورد عمیق ترین ها که حتی برای چند هفته در زمستان تمام نور خورشید را از دست می دهند صادق است. این کاهش تابش خورشیدی به خاک اجازه می دهد رطوبت را برای مدت طولانی حفظ کند و ظرفیت تبخیر هوا را کاهش می دهد، که می تواند در این عرض های جغرافیایی قابل توجه باشد. علاوه بر این، موقعیت حوضه درا بالا در دامنه جنوبی اطلس بالا باعث می شود که بیشتر دامنه های آن در معرض شرق و جنوب شرقی (27.34٪) باشد که بنابراین منجر به تبخیر شدید آب های سطحی و خشکی می شود. از خاک نسبت به حوضه زات ( شکل 4 ). [ 1] نتایج یکسانی را برای مقایسه بین حوضه های اوریکا و مارگنه یافت.

3.4. پارامترهای هیپسومتریک

تجزیه و تحلیل دامنه های ارتفاعی مناطق مورد مطالعه و درصد مربوط به آنها نشان می دهد که ارتفاعات غالب حوضه زات بین 1600 – 2400 متر است که نشان دهنده 43.51٪ از کل مساحت حوضه است ( شکل 5 (الف))، همراه با قرار گرفتن در معرض دامنه های شمالی و شمال غربی، به نفع ورودی های بارندگی قابل توجه است، که با حوضه درا بالایی که در آن ارتفاعات بالاتر نیست، در تضاد است.

نقشه هیپسومتری حوضه درا بالا ( شکل 5 (ب)) دامنه ارتفاعی متوالی از 1220 تا 3600 متر را نشان می دهد، اما بیشتر حوضه بین 800 تا 1600 متر واقع شده است. این ارتفاعات پایین در حوضه درا بالا، همراه با دهانه ای به سمت جنوب شرقی، در نتیجه ورودی های بارندگی کمتری را در مقایسه با حوضه زات ( شکل 5 (الف)) به ارمغان می آورد.

حتی نواحی با ارتفاعات بالای 2000 متر که در معرض بارش برف هستند، تنها 15.07 درصد از مساحت حوضه را اشغال می کنند، در حالی که این میزان برای حوضه زات 42.65 درصد است. در حالی که مناطق

بالاتر از 2400 متر (با بارش برف بیشتر) تنها یک منطقه محدود در حوضه درا بالا را اشغال می کند، با 7.51٪ از حوضه، در مقایسه با 22.69٪ در حوضه زات. این نتایج توسط [ 15 ] [ 16 ] تأیید شد، جایی که آنها تأکید کردند که تغییرات ارتفاعات بر میزان بارندگی، نفوذ آب و تجمع جریان تأثیر دارد.

3.5. شیب

شیب توپوگرافی یک پارامتر مهم در هر مطالعه مدیریت و توسعه است. شرایط زهکشی آن [ 5 ] [ 15 ] [ 20 ]. در واقع، شدت آن به طور مستقیم بر پدیده نفوذ، رواناب و فرسایش، شکل آن و طول آن تأثیر می گذارد. محاسبه شیب‌ها برای مناطق مورد مطالعه، برای حوضه درا بالا، غالب مناطق با شیب کم (0% – 10%) را نشان می‌دهد که مساحتی معادل 28778 کیلومتر مربع را پوشش می‌دهد ^.که مربوط به 81 درصد حوضه است، اساساً در قسمت جنوبی و در امتداد رودخانه درا واقع شده اند. از سوی دیگر، نواحی با شیب متوسط ​​تا تند بین 10 تا 35 درصد متغیر است و تنها 20 درصد از قلمرو حوضه را نشان می‌دهد و به‌ویژه در سطح شاخه‌های قسمت بالادست حوضه بسیار محلی است ( شکل 6 ) . ب)). این مناطق مستعد فرسایش هستند.

اگرچه، محاسبه شیب برای حوضه زات نشان داد که شیب‌های حوضه اصلی شیب خاصی ندارند (0٪ تا 5٪). سرعت و شدت جریان ها عمدتاً توسط شیب ترین شیب های شاخه ها و شیب ها کنترل می شود. تقریباً تمام شاخه های فرعی با شیب های بسیار تند به رودخانه اصلی می ریزند. شیب‌دارترین دره‌ها در بالادست حوضه با شیب‌هایی قرار دارند که در مکان‌هایی به مقادیر 30 تا 40 درصد می‌رسند ( شکل 6 (الف)). این تفاوت‌ها در مقادیر شیب به دلیل سرعت جریان بالا به نفع جریان بیش از نفوذ و تبخیر در حوضه زات است. [ 5 ] نتایج یکسانی را برای مقایسه بین دو حوزه آبخیز اطلس عالی مراکش (اوریکا و مارگنه) یافت.

3.6. پلویومتری

همه این تفاوت ها در مورفولوژی، نوع بستر، تغییرات هیپسومتری وقرار گرفتن در معرض توده های هوای مرطوب منجر به تضاد شدید در دسترس بودن آب بین دو حوضه مورد مطالعه شده است. در واقع، مقایسه بین بارندگی سالانه ایستگاه های هیدرولوژیکی دو حوضه طی دوره 2000-2020 ( شکل 7)) نشان می دهد که سرشاخه های حوضه زات مانند: تفریاته، آغبالو و سیدی راهال به طور متوسط ​​سالانه 332 میلی متر جمع آوری کرده اند که بسیار بیشتر از میزان بارندگی حوضه هاوت درا (124 میلی متر) در همین دوره است. در: سد منصور اددهبی، آگویلال، آساکا، مثمریر و اورزازاته. تفاوت بین پارامترهای فیزیکی فوق تا حد زیادی مسئول این تضاد بارندگی در دو طرف دامنه اطلس بالا است و باعث ایجاد تضاد دوم در رواناب سطحی در دو حوضه می شود که توسط سایر پارامترهای مورفومتریک مانند شکل، شیب ها برجسته می شود. ، سنگ شناسی و ارتفاع. این تضاد در بارش توسط [ 5 ] و [ 20 ] برجسته شده است.

برای حوضه زات، تجزیه و تحلیل داده‌های بارندگی از ایستگاه‌های هواشناسی طی دوره 2000-2020 میانگین بارندگی قابل توجهی را 332 میلی‌متر برآورد کرد. ورودی سالانه از 160 میلی متر (در سال های 1999-2000) تا 524 میلی متر (2010-2011) متغیر است.

ضریب تغییرات حدود 5 درصد است. این نشان دهنده بی نظمی کم بارش در این محیط های نیمه خشک است ( شکل 7 ). مقادیر نسبتاً بالای ثبت شده برای این ایستگاه ها نشان دهنده اهمیت ارتفاع و به ویژه قرار گرفتن حوضه در معرض جریان هوای مرطوب است. وضعیت در حوضه درا بالا به طور کامل در حال تغییر است، زیرا میانگین بارندگی سالانه حدود 195 میلی متر در دوره 2000-2020 است. حداکثر ثبت شده 332 میلی متر در سال 2014-2015 بود، در حالی که حداقل آن در سال های 2001-2002 تنها 76 میلی متر بود ( شکل 7 ). ضریب تغییرات این بارش سالانه حدود 40 درصد است. به طور قابل توجهی بالاتر از ثبت شده در حوضه زات است.

4. نتیجه گیری

حوضه زات و حوضه درا بالا دو سیستم آبی هستند که با ویژگی‌های مورفولوژیکی، زمین‌شناسی و کوه‌نگاری خود در تضاد هستند، ترکیب این ویژگی‌ها به وضوح فراوانی و تحرک آب‌های سطحی در حوضه زات با ارتفاعات و شیب‌های بالا، مرتبط با دره‌های در معرض دید را بیان می‌کند. به توده های مرطوب در حالی که کمبود آب با ورودی کم بارندگی و خشکی خاک در حوضه درا علیا، با ارتفاعات و شیب های نسبتا کم که در قلمرو آن غالب است، همراه با دهانه ای به سمت شرق و جنوب شرق مشاهده می شود. ابزار GIS و سهم DEM مورد استفاده در این مطالعه برای شناسایی این تضاد بین این دو حوزه مفید است. لازم به ذکر است که با وجود تمام این مزایا و کمک های قابل توجه مدل های میدان دیجیتال، اگرچه آنها ابزارهای تحلیلی بسیار قدرتمندی هستند، اما همه مشکلات فیزیوگرافی را حل نمی کنند. رویکردهای تکمیلی مبتنی بر واقعیت در زمین مورد نیاز است.

منابع

[ 1 ]	Louise, R. (2007) Water, Source of Conflict [L’eau, source de conflits.]. Lex Electronica, 12, 5 p.
[ 2 ]	Mutin, G. (2009) جهان عرب در مواجهه با چالش آب: مخاطرات و درگیری ها [Le monde arabe face au défi de l’eau: Enjeux et conflits.]. HAL-نسخه 2.
[ 3 ]	Magesh، NS و Chandrasekar، N. (2012) ارزیابی مورفومتریک مبتنی بر مدل GIS زیرحوضه Tamiraparani، منطقه Tirunelveli، تامیل نادو، هند. مجله عربی علوم زمین، 7، 131-141. https://doi.org/10.1007/s12517-012-0742-z
[ 4 ]	Houdret, A. (2008) Les conflits autour de l’eau au maroc: Origines sociopolitiques et écologiques et spectors pour transformation des conflits. These de doctorat en Sciences politiques, Université Duisburg-Essen et l’Université Paris 8, Duisburg, Allemagne, 74 p.
[ 5 ]	Saidi, M., Agoussine, M. and Daoudi, L. (2006) Effet de la morphologie et de l’exposition sur les ressources en eau superficielle de part et d’autre du haut atlas (Maroc); exemple des bassins versants de l’ourika et du marghène. Bulletin de L’Institut Scientifique, 28, 41-49.
[ 6 ]	Aher, PD, Adinarayana, J. and Gorantiwar, SD (2014) کمی سازی خصوصیات مورفومتریک و اولویت بندی برای برنامه ریزی مدیریت در موضوعات نیمه خشک هند: رویکرد سنجش از دور و GIS. مجله هیدرولوژی، 511، 850-860. https://doi.org/10.1016/j.jhydrol.2014.02.028
[ 7 ]	Esper Angillieri، MY (2008) تجزیه و تحلیل مورفومتریک حوضه رودخانه Colangui و خطر سیل ناگهانی، سان خوان، آرژانتین. زمین شناسی محیطی، 55، 107-111. https://doi.org/10.1007/s00254-007-0969-2
[ 8 ]	Gebrehiwot، SG، Iistedt، U.، Gardenas، AI و Beshop، K. (2011) خصوصیات هیدرولوژیکی حوزه های آبخیز در حوضه نیل آبی، اتیوپی. هیدرولوژی و علوم سیستم زمین، 15، 11-20. https://doi.org/10.5194/hess-15-11-2011
[ 9 ]	عامری، AA، پورقاسمی، HR and Cerda، A. (2018) اولویت‌بندی فرسایش‌پذیری زیرحوضه‌های آبخیز با استفاده از تحلیل پارامترهای مورفومتریک و نگاشت آن: مقایسه‌ای بین مدل‌های تصمیم‌گیری چند معیاره TOPSIS، VIKOR، SAW و CF. علم کل محیط زیست، 613-614، 1385-1400. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2017.09.210
[ 10 ]	Silva، JMA، Pruski، FF، Silva، DD و Cecilio، RA (2006) Metodologia para obtencao do hidrograma de escoamento encostas e canais سطحی. قسمت اول: Descenvolvimento e avaliacao. Engenharia Agricola، 26، 695-703. https://doi.org/10.1590/S0100-69162006000300005
[ 11 ]	عبدالکریم، ج.ح.، پرادان، ب.، سلیمان، WNA و جمیل. NR (2018) کمی سازی رواناب تحت تأثیر ویژگی های مورفومتریک در یک حوضه آبریز مجتمع روستایی. سیستم های زمین و محیط، 2، 145-162. https://doi.org/10.1007/s41748-018-0043-0
[ 12 ]	Mudashiru, RB, Salami, AW and Bilewu, SO (2018) ارزیابی روش‌های تعیین اوج رواناب با استفاده از ویژگی‌های حوضه برای زیرحوضه Jere، حوضه رودخانه گورارا، شمال مرکزی نیجریه. مجله تحقیقات مهندسی، 15، 26-41. https://doi.org/10.24200/tjer.vol15iss1pp26-41
[ 13 ]	Subyani, AM, Qari, MH and Matsah, MI (2010) مدل رقومی ارتفاع و تجزیه و تحلیل آماری چند متغیره پارامترهای مورفومتریک برخی وادی ها، غرب عربستان سعودی. مجله عربی علوم زمین، 5، 147-157. https://doi.org/10.1007/s12517-010-0149-7
[ 14 ]	Belhouari, S. (2019) Secteur de l’eau au maroc: Pourquoi faut-il miser sur une gouvernance juste et duman? بنیاد هاینریش بول آفریک دو نورد، رباط.
[ 15 ]	Khafaoui, A. and Saidi, M. (2014) Apport des outils de sig dans la cartographie d’un bassin versant montagnard: cas de L’oued R’Dat (Haut Atlas de Marrakech, Maroc). Colloque sur le Système National d’Information d’Eau, Rabat.
[ 16 ]	Argaz, A., Ouahman, B., Darkaoui, A., Bikhtar, H., Yabsa, K. and Laghzal, A. (2019) کاربرد تکنیک های سنجش از دور و تجزیه و تحلیل تصمیم گیری چند معیاره Gis برای نقشه برداری پتانسیل آب زیرزمینی در حوضه سوس ، مراکش مجله علم مواد و محیط زیست، 10، 411-421.
[ 17 ]	مستکیم، ل.، گنون، ف.ز.، فتناسی، ن. و غمیزی، م. (2021). تحلیل تنوع گل‌شناسی اکوسیستم‌های جنگلی دره زات-اطلس مرتفع مراکش: ارزش‌گذاری و دیدگاه‌های حفاظت. مجله بیوتکنولوژی پیشرفته و درمان تجربی، 5، 126-135. https://doi.org/10.5455/jabet.2022.d102
[ 18 ]	مستکیم، ال.، فتناسی، ن. و غمیزی، م. (2020a) مطالعه فلوریستی و ارزیابی عوامل محیطی حاکم بر توزیع گیاهان ساحلی در زیرحوضه زات: حوضه آبخیز تنسیفت، مراکش. مجله علوم جانوری و گیاهی، 45، 7900-7915.
[ 19 ]	Mostakim, L., Fetnassi, N., Rassam, H., Benaissa, H., Berger, E. and Ghamizi, M (2020b) ارزیابی گیاهان آبزی و نیمه آبزی در مناطق خشک: آزمایش عوامل مؤثر بر پراکندگی گیاهان ساحلی در حوضه درا، مراکش مجله EurAsian BioSciences, 14, 4735-4741.
[ 20 ]	Ait Mlouk, M., Algouti, A. and Ourhzif, Z. (2015) Utilization des images Satellitaires du Landsat dans l’étude de la dégradation des berges des oueds: Exemple des berges des oueds Rdat, Zat laftlorets نوامبر 2014 (مراکش، ماروک). مجله تحقیقات علمی کاربردی، 27، 119-129.
[ 21 ]	Agoussine, M. and Bouchaou, L. (2004) مشکلات عمده مدیریت آب در مراکش [Les Problems majeurs de la gestion de l’eau au Maroc.]. Sécheresse, 15, 187-194.
[ 22 ]	Musy, A. (2005) Cours d’hydrologie générale. Laboratoire d’hydrology et Aménagements (HYDRAM)، Institut des Sciences et Technologies de l’Environnement (ISTE)، Ecole Polytechnique Fédérale (EPFL).
[ 23 ]	Liamas, JM (1993) Hidrología General. Edición Espanola, Servicio Editorial Universidad del País Vasco, 635 p.
[ 24 ]	Musy, A. and Higy, C. (2004) Hydrology, a Science of Nature [Hydrologie, une Science de la nature.]. PPUR Presses Polytechniques, Lozanne, 314 p.
[ 25 ]	Strahler, AN (1957) تجزیه و تحلیل کمی ژئومورفولوژی حوزه آبخیز. Eos، معاملات اتحادیه ژئوفیزیک آمریکا، 38، 913-920. https://doi.org/10.1029/TR038i006p00913
[ 26 ]	Musy, A. and Laglaine, V. (1992) Hydrologie générale. école Polytechnique Fédérale de Lozanne, Lozanne, 534 p.
[ 27 ]	Cappy, S., Klose, S., Hoffmann, H., Osterhold, V. and Bell, B. (2008) Hydrogeology of Assif-n-Ait Ahmed Catchment. در: Schulz, O. and Judex, M., Eds., IMPETUS Atlas Morocco, Department of Geography, University of Bonn, Bonn, 49-50.