توسعه یک شاخص نیاز اجتماعی ترکیبی حمل و نقل عمومی مبتنی بر GIS در جده

تامین حمل و نقل عمومی برای همه گروه های اجتماعی با نیازهای بالا حیاتی است. ارائه سیستم حمل و نقل عمومی موثر در جده در اولویت برنامه های ملی، منطقه ای و محلی است. این مقاله سعی دارد با استفاده از GIS یک شاخص نیاز اجتماعی ترکیبی حمل و نقل عمومی در جده ایجاد کند. شاخص‌های تراکم جمعیت، مالکیت خودرو، اندازه خانواده و سطح درآمد برای شناسایی نیاز اجتماعی در جده در نظر گرفته شد. نتایج نشان می دهد که جده نیاز اجتماعی بالایی به حمل و نقل عمومی دارد و ارائه یک حمل و نقل عمومی کارآمد برای شهر بسیار مهم است. شاخص نیاز اجتماعی ترکیبی الگوهای پراکنده و خوشه‌ای نیاز زیاد به حمل و نقل عمومی در جده را نشان داده است. نتایج این مطالعه شناسایی نیاز اجتماعی بالا به حمل و نقل عمومی در جده را تسهیل می کند.

کلید واژه ها

حمل و نقل عمومی ، نیازهای اجتماعی ، شاخص ها، GIS ، شهر جده

1. مقدمه

شهرهایی که به سرعت در حال رشد هستند با چالش های عظیمی روبرو هستند. نرخ رشد بالای جمعیت، افزایش گسترش مناطق شهری باعث تحریک ترافیک و وابستگی زیاد به وسایل نقلیه شخصی می‌شود، که باعث ازدحام و اثرات متعاقب آن، به عنوان مثال آلودگی هوا، انتشار گازهای گلخانه‌ای و خسارات اقتصادی می‌شود [ 1 ] [ 2 ].

شهرهای عربستان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. شهرهای اصلی عربستان سعودی این چالش ها را تجربه می کنند. جده، دومین شهر بزرگ، در طول 50 سال گذشته دستخوش رشد سریع شهری، تغییرات کاربری زمین و گسترش فضایی شده است. جمعیت جده به سرعت از حدود 147900 نفر در سال 1964 به بیش از 3.5 میلیون نفر در حال حاضر افزایش یافته است. در راستای آن، مساحت شهری از حدود 18315 هکتار در سال 1964 به حدود 60000 هکتار در حال حاضر گسترش یافته است [ 2 ]. علاوه بر آن، زیرساخت های حمل و نقل به طور چشمگیری از حدود 101 کیلومتر در سال 1964 به بیش از 850 کیلومتر در حال حاضر گسترش یافته است.

این تغییرات اثرات قابل توجه الگوی سفر را تسریع کرده است. پراکندگی شهری، فقدان چارچوب برنامه ریزی یکپارچه و تغییرات چشمگیر کاربری زمین تأثیر قابل توجهی بر شکاف مودال ایجاد کرده است [ 2 ]. سهم سفرهای روزانه غیرخودروی به شدت کاهش یافته است. سفرهای با وسایل حمل و نقل عمومی از حدود 19 درصد از تمام حالت های سفر در سال 1970 به حدود 2.3 درصد در سال 2007 کاهش یافته است [ 2 ]. علاوه بر این، سهم سایر روش‌ها، مانند دوچرخه‌سواری و سفرهای عابر پیاده، از حدود 31 درصد در سال 1970 به حدود 4.6 درصد در سال 2007 کاهش یافته است [ 2 ]. برعکس، درصد سفرهای روزانه با ماشین از حدود 50 درصد در سال 1970 به حدود 96 درصد در سال 2012 افزایش چشمگیری داشته است.

این باعث تحریک سطوح بالایی از تحرک در سراسر شهر شده است که در آن ازدحام در خیابان‌های جده در دوره‌های اوج صبح و عصر و در ساعات غیر اوج ترافیک گسترده است [ 3 ] [ 4 ]. سرعت متوسط ​​در بزرگراه ها و جاده های اصلی در حال کاهش است و ایمنی ترافیک در حال کاهش است، در حالی که انتشار گازهای گلخانه ای حمل و نقل و میانگین مدت زمان سفر در حال افزایش است [ 2 ] [ 4 ].

برای مقابله با این چالش ها، تشویق حمل و نقل عمومی موثر حیاتی است. در واقع، با توجه به هزینه‌های بالای حمل‌ونقل فردی، تأثیر بر محیط‌زیست و افزایش مداوم ازدحام در شهرها، حمل‌ونقل عمومی در حال تبدیل شدن به جایگزینی برای وسیله نقلیه شخصی است و به‌شدت توسط گروه‌های مختلف اجتماعی-اقتصادی مورد استفاده قرار می‌گیرد [ 5 ].

تامین حمل و نقل عمومی موثر در اولویت برنامه های ملی، منطقه ای و محلی قرار دارد. این یک اولویت اصلی در شهر جده است. بنابراین درک نیاز اجتماعی برای حمل و نقل عمومی کمی مورد توجه قرار گرفته است.

سیستم های اطلاعات جغرافیایی (GIS) ابزار قدرتمندی برای مدیریت شهری و تحلیل فضایی است. عملکردهای GIS از بررسی تحلیل فضایی شهری، روندها و تعامل سیستم های شهری [ 6 ] پشتیبانی می کنند. روش های توسعه یافته تحلیل فضایی فرصت های غنی را برای تحلیل شهری نشان داده است [ 7 ]. این مقاله تلاش می‌کند تا یک شاخص نیاز اجتماعی ترکیبی حمل‌ونقل عمومی در جده با استفاده از GIS ایجاد کند.

2. روش شناسی

2.1. منطقه مطالعه

جده دومین شهر بزرگ عربستان سعودی است. جده در منطقه غربی عربستان سعودی در ساحل شرقی دریای سرخ واقع شده است ( شکل 1 ).

نرخ های سریع رشد شهری در 5 دهه گذشته باعث ایجاد چالش های متعددی برای شهر جده شده است. الگوی سفر بر این اساس تحت تأثیر قرار گرفته است و این امر وابستگی به خودرو را تسریع کرده است که در آن مردم جده برای حدود 96 درصد از سفرهای روزانه از وسیله نقلیه شخصی استفاده می کنند [ 8 ]. این با سیستم حمل و نقل عمومی ناقص همزمان شده است [ 9 ]. بر این اساس، ارائه سیستم حمل و نقل عمومی کارآمد بسیار مهم است. با این حال، برای حمل و نقل عمومی کارآمد، درک نیاز اجتماعی برای حمل و نقل عمومی حیاتی است. این موضوع کمی مورد توجه قرار گرفته است. بنابراین، این مطالعه سعی دارد با استفاده از GIS یک شاخص ترکیبی نیاز اجتماعی برای جده ایجاد کند. وسعت محدوده مناطق شهری در این مطالعه در نظر گرفته شده است.

2.2. شاخص ترکیبی نیاز اجتماعی حمل و نقل عمومی

در اصل، عوامل مختلفی بر نیاز به حمل و نقل عمومی تأثیر می گذارد. موری و دیویس [ 10 ] شاخصی را برای تعیین نیاز حمل و نقل عمومی بر اساس شاخص های ویژگی واحدهای فضایی ایجاد کردند. از سه شاخص درآمد خانواده، نرخ بیکاری و متوسط ​​اندازه خانواده استفاده شد. یک رویکرد وزن دهی که این شاخص ها را ترکیب می کند برای ارزیابی نیازهای حمل و نقل عمومی برای هر منطقه در منطقه مورد مطالعه استفاده شد.

Currie [ 11 ] [ 12 ] یک شاخص نیاز حمل و نقل را در سطح منطقه پیشنهاد کرد. این شاخص شامل شاخص‌هایی برای نیازهای حمل‌ونقل است، یعنی: بزرگسالان بدون خودرو، افراد بالای 60 سال، افراد مستمری از کارافتادگی، خانوارهای کم درآمد، بزرگسالان غیر نیروی کار، دانش‌آموزان و افراد 5 تا 9 سال.

یائو [ 13 ] از یک شاخص نیاز ترکیبی برای اندازه گیری تقاضای بالقوه نسبی برای حمل و نقل عمومی در یک واحد فضایی استفاده کرد. سه گروه از عوامل برای سواری حمل و نقل عمومی برای سفرهای رفت و آمد در آتلانتا شناسایی شدند. گروه اول مشخصات کاربری زمین بود که شامل: تراکم جمعیت، نرخ اشتغال (درصد افرادی که شغل دارند)، تراکم شغلی (مجموع مشاغل در TAZ تقسیم بر مساحت TAZ)، میانگین تعداد شاغلان در هر خانوار و درصد کارگران خانگی گروه دوم ویژگی‌های اجتماعی-اقتصادی بود که شامل: درآمد و مالکیت خودرو می‌شد. گروه سوم ساختار شبکه بود که شامل

تراکم توقف های حمل و نقل عمومی در TAZ.

با توجه به آن چهار شاخص اجتماعی در نظر گرفته شد. جدول 1 شاخص های انتخاب شده را نشان می دهد که بر اساس بررسی داده های اجتماعی-اقتصادی موجود و مربوط به نیاز حمل و نقل عمومی است. شاخص‌های تراکم جمعیت، مالکیت خودرو، اندازه خانواده و سطح درآمد در سطح منطقه در نظر گرفته شد.

یک رویکرد وزن دهی سازگار که نیازهای اجتماعی حمل و نقل عمومی را برای هر منطقه در منطقه مورد مطالعه ارزیابی می کند، استفاده شد. هر شاخص در سه وزن به شرح زیر طبقه بندی شد:

・ زیاد: نیاز زیاد به حمل و نقل عمومی،

・ متوسط: نیاز متوسط ​​(متوسط) به حمل و نقل عمومی و

・ کم: نیاز کم به حمل و نقل عمومی.

نمرات نیاز مطلق از 3 تا 1 (بالا = 3، متوسط ​​= 2 و کم = 1) در وزن دهی برای استاندارد کردن ارزش شاخص ها استفاده شد. وزن 3 نشان دهنده مناطق با نیاز اجتماعی بالا به حمل و نقل عمومی است در حالی که وزن 1 نشان دهنده مناطق با نیاز اجتماعی کم به حمل و نقل عمومی است. وزن دهی هر شاخص در سه طبقه بر اساس داده ها و منابع موجود بود [ 14 ] [ 15 ].

پس از آن، یک شاخص ترکیبی نیاز اجتماعی ایجاد شد. با جمع کردن امتیازهای هر شاخص با هم به صورت زیر ایجاد شد:

که در آن CSNI شاخص نیاز اجتماعی مرکب، PdI شاخص تراکم جمعیت استاندارد، CI شاخص مالکیت خودرو استاندارد، FsI شاخص اندازه خانواده استاندارد و InI شاخص درآمد استاندارد است.

شاخص مرکب نیاز اجتماعی بین 3 تا 12 برای همه مناطق در تجزیه و تحلیل به منظور کسب امتیاز نیاز استاندارد شد. ارزش 3 نشان دهنده مناطق با نیاز اجتماعی کم به حمل و نقل عمومی است در حالی که ارزش 12 نشان دهنده مناطق با نیاز اجتماعی کم به حمل و نقل عمومی است. برای تعیین کمیت نیاز اجتماعی ترکیبی، نتایج به سه گروه به شرح زیر تقسیم شدند:

بالا: از 8 تا 12.

· متوسط: از 7 تا 8.

・ کم: از 3 تا 6.

2.3. جمع آوری و آماده سازی داده ها

منابع داده های مختلف برای تعیین کمیت شاخص های نیاز اجتماعی حمل و نقل عمومی به منظور محاسبه شاخص نیاز اجتماعی ترکیبی استفاده شد. جدول 2 منابع داده شاخص های در نظر گرفته شده را نشان می دهد.

برای تراکم جمعیت از داده های سرشماری سال 1386 استفاده شد. در ارتباط با آن، داده‌های رصدخانه شهری جده در سال 2009 برای شاخص‌های مالکیت خودرو، مالکیت خودرو، اندازه خانواده و شاخص‌های سطح درآمد در نظر گرفته شد. با این حال، داده های رصدخانه شهری سال 2009 برای 58 منطقه از 117 منطقه (مجموع مناطق شهری جده) در دسترس بود. بنابراین، پرسشنامه ای برای جمع آوری داده ها از مناطق باقی مانده طراحی شده است.

این پرسشنامه شامل سه سوال (سوالات چند گزینه ای بسته) برای تعریف داده های مالکیت خودرو، اندازه خانواده و شاخص های سطح درآمد است.

تکمیل پرسشنامه به گونه ای ساده شد که حداکثر 5 دقیقه زمان می برد. این زمان بندی برای افزایش نرخ پاسخ دهندگان حیاتی بود. این بررسی در بازه زمانی 10 ^مارس 2015 تا 10 مه 2016 انجام شد. ^این بررسی در جاذبه های اصلی هر منطقه (بدون داده) از جمله مراکز خرید و شریان های تجاری اصلی انجام شد. علاوه بر این، پرسشنامه به صورت آنلاین نیز با استفاده از سایت های مختلف شبکه های اجتماعی ارسال شد. میزان پاسخ دهندگان بالا بود و پرسشنامه های تکمیل شده در تجزیه و تحلیل در نظر گرفته شد.

3. نتایج و بحث

شاخص های نیاز اجتماعی حمل و نقل عمومی در جده بر اساس منطقه تعیین می شود. جدول 3 و شکل 2-6 نتایج تحلیل فضایی شاخص های نیاز اجتماعی حمل و نقل عمومی در نظر گرفته شده و شاخص های نیاز اجتماعی ترکیبی توسعه یافته را نشان می دهد.

شاخص تراکم جمعیت نیاز حمل و نقل بالا را در مناطق مختلف در سراسر جده نشان می دهد، شکل 2 . خاطرنشان می شود که نیاز کم با این شاخص در مقایسه با نیاز زیاد و متوسط ​​که با تعداد مناطق که در شکل 2 و جدول 3 نشان داده شده است، غالب است . با این حال، مناطق با نیاز بالا و متوسط ​​اکثریت جمعیت را نشان می دهند. خاطرنشان می شود که مناطق با نیاز بالا و متوسط ​​در مرکز شهر و مناطق ترسیم شده متمرکز هستند. برعکس، مناطق کم نیاز در سراسر مناطق شهری جده توزیع شده اند.

شکل 3 توزیع فضایی امتیازهای مطلق شاخص مالکیت خودرو را نشان می دهد. مناطقی که نیاز به حمل و نقل عمومی بالایی دارند در مرکز شهر متمرکز هستند. همانطور که در جدول 3 نشان داده شده است، جمعیت با نیاز بالا و متوسط ​​در مقایسه با جمعیت با نیاز کم، در زیر این شاخص قرار دارند . با این حال، مناطق با نیاز متوسط ​​غالب هستند که با تعداد مناطق همانطور که در شکل 3 و جدول 3 نشان داده شده است، منعکس شده است. مناطق با نیاز متوسط ​​در سراسر مناطق شهری جده و در برخی از مناطق که به مرکز شهر کشیده شده اند توزیع شده است.

نشانگر اندازه خانواده نیاز بالای حمل و نقل را در مناطق مختلف در سراسر جده نشان می دهد، شکل 4 . خاطرنشان می شود که نیاز زیاد با این شاخص در مقایسه با نیاز متوسط ​​و کم که با تعداد مناطق که در شکل 4 و جدول 3 نشان داده شده است، غالب است . همچنین خاطرنشان می شود که مناطق با نیاز بالا اکثریت جمعیت را به نمایش می گذارند. خاطرنشان می شود که نواحی با نیاز بالا و متوسط ​​در مرکز شهر و مناطق کشیده متمرکز شده و در حاشیه شهری شمالی و جنوبی پراکنده شده اند. برعکس، مناطق کم نیاز در سراسر مناطق شهری جده در یک الگوی پراکنده در شمال و شرق و متمرکز در جنوب جده توزیع شده‌اند.

^* رصدخانه شهری جده (2009). شاخص های GIS ناحیه، رصدخانه شهری جده، شهرداری جده.

شکل 5 توزیع فضایی نمرات مطلق شاخص سطح درآمد را نشان می دهد. مناطقی که نیاز بالای حمل و نقل عمومی را نشان می دهند در مرکز شهر متمرکز شده اند و کمی در شرق و جنوب جده پراکنده شده اند. جمعیت با نیاز بالا و متوسط ​​در مقایسه با این شاخص در درجه اول قرار دارند

جمعیت با نیاز کم، همانطور که در جدول 3 نشان داده شده است. با این حال، مناطق با نیاز متوسط ​​غالب هستند که با تعداد مناطق همانطور که در شکل 5 و جدول 3 نشان داده شده است، منعکس شده است. مناطق با نیاز متوسط ​​در سراسر مناطق شهری جده و در برخی از مناطق که به مرکز شهر کشیده شده اند توزیع شده است.

خاطرنشان می شود که شاخص مالکیت خودرو و شاخص سطح درآمد، توزیع فضایی قابل مقایسه ای از نیاز حمل و نقل عمومی را نشان می دهد، همانطور که در شکل 3 و شکل 5 نشان داده شده است. با این حال، جمعیت این شاخص ها متفاوت است. برعکس، شاخص تراکم جمعیت و شاخص اندازه خانواده الگوی توزیع فضایی متفاوتی از نیاز حمل و نقل عمومی را نشان می‌دهند. این شاخص ها همچنین جمعیت متفاوتی از نیازهای زیاد، متوسط ​​و کم را نشان می دهد.

نتایج شاخص مرکب نیاز اجتماعی، که هر چهار شاخص در نظر گرفته شده را ترکیب می کند، الگوهای پراکنده و خوشه ای نیاز بالا به حمل و نقل عمومی در جده را نشان می دهد. مشخص شده است که مناطق با نیازهای اجتماعی بالا در مرکز شهر متمرکز و خوشه‌بندی شده‌اند، در حالی که برخی از مناطق در شمال مرکز شهر یافت می‌شوند، شکل 6 . نیاز متوسط ​​نیز الگوی خوشه ای و پراکنده ای از مناطق را در مناطقی که به مراکز شهر و در شمال، شرق و جنوب شهر جده کشیده شده است، نشان می دهد. قابل توجه است که نواحی با نیاز بالا و متوسط ​​غالب و از نظر فضایی به هم متصل هستند، شکل 6 . قابل ذکر است که حدود 53 درصد از جمعیت جده در سطح اجتماعی بالایی قرار دارند

نیاز به حمل و نقل عمومی، حدود 32 درصد نیاز اجتماعی متوسط ​​به حمل و نقل عمومی دارند، و حدود 15 درصد از جمعیت جده نیاز اجتماعی کم به حمل و نقل عمومی دارند، جدول 2 . این نشان می دهد که جده نیاز اجتماعی بالایی به حمل و نقل عمومی دارد و ارائه یک حمل و نقل عمومی کارآمد برای شهر بسیار مهم است.

حمل و نقل عمومی برای شمول اجتماعی، برای دسترسی به فعالیت‌ها و خدماتی مانند کار، آموزش، بهداشت، خرید و فعالیت‌های تفریحی اجتماعی مهم است [ 16 ]. تامین حمل و نقل عمومی بستگی به تقاضا دارد که بر اساس نیاز جمعیت است. این مقاله یک شاخص ترکیبی نیاز اجتماعی برای جده با استفاده از GIS ایجاد کرده است. GIS توانایی شناسایی، تجسم و محاسبه نیاز اجتماعی به حمل و نقل عمومی را نشان داده است. این شاخص شناسایی نیاز اجتماعی به حمل و نقل عمومی در جده را تسهیل می کند و به برنامه ریزان حمل و نقل برای شمول اجتماعی بالا در برنامه ریزی مسیرهای سیستم حمل و نقل عمومی کمک می کند.

4. نتیجه گیری

این مقاله یک شاخص ترکیبی نیاز اجتماعی برای حمل و نقل عمومی در جده با استفاده از GIS ایجاد کرده است. جمعیت

شاخص‌های تراکم، مالکیت خودرو، اندازه خانواده و سطح درآمد برای شناسایی نیاز اجتماعی در جده در نظر گرفته شد. شاخص نیاز اجتماعی ترکیبی الگوهای پراکنده و خوشه‌ای نیاز زیاد به حمل و نقل عمومی در جده را نشان داده است. نواحی با نیاز بالا در مرکز شهر متمرکز و خوشه‌ای هستند، در حالی که برخی از مناطق در شمال مرکز شهر پراکنده شده‌اند. این شاخص نشان می دهد که جده نیاز اجتماعی بالایی به حمل و نقل عمومی دارد و ارائه یک حمل و نقل عمومی کارآمد برای شهر بسیار مهم است. نتایج این مطالعه شناسایی تقاضای بالقوه برای حمل و نقل عمومی در جده را تسهیل می‌کند و به برنامه‌ریزان حمل‌ونقل برای شمول اجتماعی بالا در برنامه‌ریزی مسیرهای سیستم حمل‌ونقل عمومی کمک می‌کند. GIS توانایی شناسایی، تجسم و محاسبه نیاز اجتماعی به حمل و نقل عمومی. اگرچه این مطالعه اطلاعات ارزشمندی را ارائه کرده است، اما باید توجه داشت که داده های موجود تمام نیازهای اجتماعی جده را نشان نمی دهد. بنابراین، مطالعات بیشتر با همین روش برای گنجاندن سایر شاخص‌های نیاز اجتماعی در شهر جده بسیار توصیه می‌شود.

منابع

[ 1 ]	ژائو، پی (2010) توسعه پایدار شهری و حمل و نقل در یک شهر بزرگ در حال رشد: پیامدهای گسترش شهری برای تحرک در حاشیه شهری پکن. Habitat International, 34, 236-243. https://dx.doi.org/10.1016/j.habitatint.2009.09.008
[ 2 ]	Aljoufie, M., Zuidgeest, MHP, Brussel, MJG and van Maarseveen, MFAM (2013) تجزیه و تحلیل مکانی-زمانی رشد شهری و حمل و نقل در شهر جده، عربستان سعودی. شهرها، 31، 57-68. https://dx.doi.org/10.1016/j.cities.2012.04.008
[ 3 ]	IBI، گروه، مطالعه حمل و نقل عمومی جده، وزارت حمل و نقل، عربستان سعودی، 2007.
[ 4 ]	شهرداری جده، برنامه استراتژیک جده، عربستان سعودی: شهرداری جده، 2009.
[ 5 ]	Tribby، CP و Zandbergen، PA (2012) مدلسازی فضایی-زمانی با وضوح بالا دسترسی حمل و نقل عمومی. جغرافیای کاربردی، 34، 345-355. https://dx.doi.org/10.1016/j.apgeog.2011.12.008
[ 6 ]	Benenson، I. و Torrens، PM (2004) زمین شبیه سازی: مدل سازی مبتنی بر خودکار پدیده های شهری. جان وایلی و پسران با مسئولیت محدود، چیچستر. https://dx.doi.org/10.1002/0470020997
[ 7 ]	Paez, A. and Scott, D. (2004) آمار فضایی برای تحلیل شهری: مروری بر تکنیک ها با مثال. جئوژورنال، 61، 53-67. https://dx.doi.org/10.1007/s10708-005-0877-5
[ 8 ]	AECOM (2012) طرح چارچوب فضایی جده در ارتباط با برنامه زهکشی آب طوفان جده. امارت مکه، عربستان سعودی.
[ 9 ]	الجوفی، م. (2016) بررسی عوامل تعیین کننده برنامه ریزی سیستم حمل و نقل عمومی در شهرهای وابسته به خودرو. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 216, 535-544. https://dx.doi.org/10.1016/j.sbspro.2015.12.013
[ 10 ]	موری، AT و دیویس، R. (2001) عدالت در ارائه خدمات منطقه ای. مجله علوم منطقه ای، 41، 577-600. https://dx.doi.org/10.1111/0022-4146.00233
[ 11 ]	Currie, G. (2004) تجزیه و تحلیل شکاف نیازهای حمل و نقل عمومی: اندازه گیری توزیع فضایی نیازهای حمل و نقل عمومی و شناسایی شکاف ها در کیفیت تأمین حمل و نقل عمومی. پرونده تحقیقات حمل و نقل: مجله هیئت تحقیقات حمل و نقل، 1895، 137-146. https://dx.doi.org/10.3141/1895-18
[ 12 ]	Currie, G. (2010) کمی سازی شکاف های فضایی در عرضه حمل و نقل عمومی بر اساس نیازهای اجتماعی. مجله جغرافیای حمل و نقل، 18، 31-41. https://dx.doi.org/10.1016/j.jtrangeo.2008.12.002
[ 13 ]	Yao, X. (2007) جاهایی که حمل و نقل عمومی مورد نیاز است-بررسی تقاضای بالقوه برای حمل و نقل عمومی برای سفرهای رفت و آمد. کامپیوترها، محیط زیست و سیستم های شهری، 31، 535-550. https://dx.doi.org/10.1016/j.compenvurbsys.2007.08.005
[ 14 ]	رصدخانه شهری جده، شاخص های GIS ناحیه، رصدخانه شهری جده، شهرداری جده، 2009.
[ 15 ]	شهرداری جده، طرح ساختار جده، عربستان سعودی: شهرداری جده، 2004.
[ 16 ]	لوکاس، ک. (2010) حمل و نقل و طرد اجتماعی: اکنون کجا هستیم؟ مقاله ارائه شده به دوازدهمین کنفرانس جهانی تحقیقات حمل و نقل، لیسبون، 11-15 جولای 2010.