اهداف جغرافیا

اهداف جغرافیا-موسسه چشم انداز هزاره سوم ملل-آموزش کاربردی GIS و RS

اهداف جغرافیا

هدف جغرافيا به عنوان شاخه ای از علوم جدا از ساير شاخه ­هاي علم نيست. هدف علم به معني عام كلمه شناخت حقیقت آفرینش است. انسان با شناخت حقیقت­ های آفرینش اولاً حس کنجکاوی خود را ارضا می­ کند و ثانیاً زمینه­ های زندگی درست و منطقی خود را از طریق مطابقت و هماهنگی با طبیعت فراهم می­ کند. البته شناخت ناصحیح علم تلقی نمی ­شود. داشتن آگاهی درست از آفرینش برای انسان یک مزیت بزرگی می­باشد و جمله معروف “بالاترین فضیلت همانا معرفت است” را تداعی می ­کند. شناخت مراحل متعددی دارد. برای نمونه زمانی که دمای روزانه شهر تهران را برای چند روز متوالی مطالعه می­ کنیم به وضعیت دمای شهر تهران آگاه می­ شویم. اما این شناخت هیچ کمکی به ما نمی ­کند.در ذهن ما آگاهی تازه­ای که بتوان براساس آن اقدامی کرد ایجاد نشده است. این نوع آگاهی شنیدن جزئیات می­باشد و خردی ایجاد نمی­کند. شناخت درست و جامع زمانی است که ما بر اساس این مشاهدات جزئی چند ساله به یک مفهوم جامع و ساده ­ای از دمای شهر تهران برسیم. اگر ما بتوانیم بگوییم که هوای تهران در تابستان ها گرم و در زمستان ها سرد است، به یک شناخت عملی و قابل فهم رسیده ­ایم. چنین جمله­ ای بیان یک ویژگی نسبتاً دایمی است که می­ توان به نظم موجود تعبیر کرد. به عبارت دیگر شناخت عبارت از شناسایی نظام و قانونمندی موجود در یک مکان و یا سیستم است. شرح جزئیات نمی­ تواند شناخت جامع باشد بلکه تعمیم آن­ها به صورت گزارهای ساده و جامع شناخت کامل را فراهم می­ کند. چنین گزاره­ های ساده و جامع معمولاً تحت عنوان نظریه و یا قانون بیان می­ شوند. بنابراین هدف جغرافیا شناخت پراکندگی­ ها و بیان ساختار آن­ها با زبانی بسیار ساده و جامع. یعنی شناخت نظام و هماهنگی­ های موجود در پراکندگی­ ها. البته این شناخت کامل نیست. شناخت کامل علاوه بیان نظام ساختاری پراکندگی­ ها تبیین این ساختار نظام ­وار را هم شامل می­ شود. یعنی اینکه جغرافیا علاوه بر شناخت نظام موجود در پراکندگی یک پدیده دلایل و علل ایجاد این الگوی پراکندگی را هم شناسایی می ­کند. به عبارت دیگر هدف جغرافیا تحلیل پراکندگی­ ها است. اول ساختار پراکندگی را با استفاده از نظام و هماهنگی موجود شرح می­ دهد و الگوهای پراکندگی را شناسایی می­ کند و سپس با شناسایی دلایل و عوامل مؤثر بر این پراکندگی آن را تبیین می­ کند. پس هدف جغرافیا به دو مؤلفه تقسیم می­ شود که شامل شناسایی نظم فضایی پراکندگی­ ها شناسایی عوامل و یا فرآیند­های موجد و مولد این پراکندگی­ ها است. به عبارت دیگر هدف جغرافیا پاسخ دو سوال چگونه و چرا می­باشد.

تلاش برای کشف نظام و هماهنگی موجود در پراکندگی یک پدیده بیانـگر این است که پراکندگی­ های جغرافیایی تصادفی نیستند و دلیلی یا عاملی سبب ایجاد آن­ها شده است. شناسایی عوامل ایجاد کننده یک پراکندگی تبیین و یا استدلال نامیده می ­شود. تبیین جغرافیایی بر اساس روابط فضایی یا تحلیل فضایی انجام می­ گیرد. این گزاره یکی از اصول بنیادی جغرافیا است. برای تبیین پراکندگی باران در ایران از پراکندگی­ های دیگری مانند پراکندگی بادهای مرطوب و یا پراکندگی ارتفاع استفاده می­شود.

اهداف جغرافیا

مجموع دو فرآیند تشریح و تبیین پراکندگی­ ها تحلیل نامیده می­ شود. چون این تحلیل بر روی مکان یا فضا انجام می ­شود می­ توان گفت که هدف جغرافیا تحلیل فضایی پراکندگی­ ها است. کشف این نظام و قانون مندی موجود در چگونگی و چرایی پراکندگی­ ها کشف همان وحدت درونی است که وان هامبولدت در اولين سخنراني خود در انجمن جغرافيدانان آلمان مطرح كرد (جیمز، 1977).به نظر هامبولدت جهان در عين تنوع ظاهري از وحدت دروني برخوردار است و جغرافيا دنبال كشف اين وحدت دروني است. براي مثال در نگاه اول وضعيت رفت و آمد وسايل نقليه در شهر تهران بسيار بي­ نظم و شلوغ به نظر مي­ رسد. در صورتي كه از نظر جغرافيدان اين الگوهاي ترافيك تهران از يك نظم كافي برخوردار است كه در صورت كشف آن مشكل ترافيك را هم مي ­توان حل كرد.

نظم مکانی مورد نظر جغرافیا عبارت است از شناسایی نقاط کمینه و بیشینه، شناسایی شیب موجود بین این نقاط بیشینه و کمینه و در مجموع شناسایی وضعیت تغییر بر روی مکان و در نهایت شناسایی نواحی متمایز. عامل و یا فرآیند مؤثر در الگوی پراکندگی موجود از طریق روابط فضایی و به معنی اخص هماهنگی­ های فضایی تعیین می­ شود (علیجانی، 1390).

روش کار جغرافیا

همه علوم به دنبال کشف حقیقت و رابطه بین پدیده ­ها هستند. جغرافیا نیز به عنوان شاخه ­ای از علم همین هدف را دنبال می­ کند. همه علوم برای رسیدن به حقیقت و پیدا کردن پاسخ برای سؤالات خود از روش علمی استفاده می­ کنند. این روش مشتمل بر سه رکن اصلی جمع ­آوری داده، پردازش داده و تصمیم­ گیری است. برای انجام یک تحقیق علاوه بر این سه رکن، مراحل مقدماتی مانند بیان مسئله، تعریف فرضیه و … نیاز است. پس لازم است همه این مراحل برای انجام یک کار تحقیقی انجام شود. همه این مراحل روش علمی را تشکیل می­ دهند. به سخن کوتاه، جغرافيدانان داده ­هاي مورد نياز را از طريق مشاهده جمع ­آوري مي ­كنند، آن­ها را پردازش می­ کنند، و بر اساس نتیجۀ پردازش به آگاهی تازه می رسند.

جمع­ آوری داده­ ها

مشاهده یک روش جمع ­آوری داده ­ها در آمار فضایی است. عکس­های هوایی، سالنامه­ های آماری، تصاویر ماهواره ­ای، کتب مرجع و … مشاهده تلقی می ­شود. پژوهشگر در مشاهده به دنبال این هدف است که اولاً بتواند گزارش دقیق موقعیت مکانی (طول، عرض، ارتفاع) تهیه کند و ثانیاً ویژگی­ های عوارض (مانند بارش، دما، تعداد بیماری­ ها و …) را ثبت کند (فیشر و همکاران، 2016).

در بیشتر موارد جمعیت یا منطقه مورد مطالعه بسیار بزرگ است و مشاهده همه جمعیت نیاز به نیرو، زمان و سرمایه زیاد دارد. در این موارد واحدهای مشاهده از طریق نمونه ­برداری تعیین می ­شود و اندازه­ گیری یا شمارش آن در واحدهای انتخاب شده انجام می­ گیرد. به قسمی که می توان از نمونه، استنباط­ هایی درباره کل جامعه به دست آورد (عمیدی، 1384).

پردازش داده­ ها

مشخص کردن مکان یک پدیده و یا ویژگی­ ها بر اساس مؤلفه­ های طول، عرض و ارتفاع، اصطلاحاً زمین مرجع کردن نامیده می ­شود. گام اول در پردازش داده ­های آمار فضایی اینست که بتوان داده ها را بر روی مکان نمایش دارد. گام دوم تحلیل داده ­ها است. منظور از تحلیل شرح وضعیت پراکندگی (چگونگی) و استدلال یا تبین الگوی پراکندگی (چرایی) موجود است. تبین پراکندگی­ ها به این معنی است که چه عواملی یا دلایلی سبب شده ­اند که الگوی بخصوص پراکندگی به وجود آمده ­اند. برای نمونه:

چگونگی: موقعيت قرارگيري روستاها در مناطق کويري در امتداد قنات­ ها مي ­باشد.

چرایی: چرا روستاهاي مناطق کويري در امتداد قنات­ ها سوگيري دارند؟

تصمیم ­گیری یا رسیدن به نتایج تازه

این مرحله آخرین مرحله روش علمی است. نتایج حاصل از پردازش زمانی که به طریقی منطقی، معنی­ داری آن­ها تأیید شود به عنوان نتایج جدید محسوب می ­شوند. بنابراین با استدلال علمی می­ توان مرزهای دانش را گسترش و جایگاه یافته جدید در دانش را مشخص کرد. آزمون­ های آماری یکی از متداول­ترین روش استدلال آماری است. روش مقایسه یافته­ های خود با یافته­ ها و نظریات دیگران روش دیگری برای استدلال است. با این مقایسه به پایه ­های علمی و ارتباط منطقی یافته خود، می ­توان پی برد (جوی­ زاده، 1396).