سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و مدیریت بحران –قسمت اول

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) و مدیریت بحران

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)و فرآیند مدیریت:

بیشتر تمرکز مدیران بحران و سوانح بر روی آمادگی در برابر سوانح و بحران ها و پاسخگویی نسبت به آنها بود. همراه با پیشرفت فناوری و رشد این حرفه، مدیران بحران و سوانح به فکر پیشگیری و کاهش اثرات سوانح وبحران ها تا حد ممکن برآمده اند.
هنگام وقوع سانحه وظایف و مسئولیت های مدیریت بحران از پاسخگویی فراتر رفته و دوره بازسازی و بازگشت به حالت اولیه را نیز شامل می شود.
وظیفه مدیران بحران پایان ناپذیر است. از آماده سازی تا پیشگیری و کاهش اثرات، از برنامه ریزی تا پیش بینی و از پاسخ پویی به سوانح گرفته تا بازسازی هرکدام از این گام ها بناچار به قدم بعدی منجر می شود. هدف اصلی این تلاش ها ایجاد مکان های کار و زندگی ایمن تر است.

این نقش گسترش یافته بدین معناست که مدیران بحران باید با منابع بیشتر و جدیدی از رشته ها و زمینه های متفاوت کار کنند و در کنار سایر بخش های حفاظت و ایمنی مانند پلیس و آتش نشانی مدیران بحران باید فعالیت ها و اقدام هایشان را با برنامه ریزان شهری و واحدهای مهندسی و ساختمان، ادارات آب و برق و فاضلاب و سایر سازمان های عمومی به منظور اجرای برنامه های پیشگیری و کاهش اثرات سوانح هماهنگ کنند.
در عین حال سیستم اطلاعات جغرافیایی به طور کلی می تواند در تمامی فازهای سیکل مدیریت بحران و سوانح به کار گرفته شوند.

کاربردی GIS در مدیریت بحران

1- شناسایی و برنامه ریزی

چه خطراتی یک شهر یا منطقه را تهدید می کندو در کجاها قرار دارند؟ کدام ساختمان ها احتمال تخریبشان در اثر زلزله وجود دارد؟ آمادگی در برابر و و یا اجتناب از یک سانحه و میزان املاک و داراییهای انسانی و فیزیکی موجود در آن محل آغاز می شود. ساده ترین راه برای این کار تهیه نقشه ای از یک منطقه است که بر روی آن سوانح و خطرات و همچنین منابع و دارایی ها و میزان آسیب پذیریشان در برابر سوانح مشخص شده باشد.
تهیه نقشه از داده های تاریخی نشان می دهد که زمین لرزه های قبلی در چه جاهایی رخ داده اند. اما این نقشه ها همه ماجرا نیست. با داشتن تاریخچه زلزله های قبلی و محل وقوع آنها به همراه خصوصیات زمین شناسی شهر و منطقه شما می توانی نقشه ای تهیه کنید که نشان دهد کدام مکان در محدوده مورد بررسی شما احتمال دارد که یک زلزله یزرگ را تجربه کند کدام نواحی را خواهد لرزاندو چه مناطقی دچار آبگونی خواهند شد.

2- پیشگیری و کاهش اثرات

زمانیکه متوجه شدید کدام نواحی در معرض خطر هستند و با چه نوع خطراتی روبرو هستند آنگاه می توانید شروع به انجام اقدام هایی برای آنها بکنید. در کدام نواحی قوانین ساختمانی باید سخت تر و جدی تر گرفته شود؟ چه کسانی باید هشدار و اطلاعات لازم در مورد تخریب قریب الوقوع را دریافت کنند؟ نقشه های خطر نشان می دهند خطرها در کجاها وجود دارند و چه محدوده های جغرافیایی را ممکن است، تحت تاثیر قرار دارند. با ترکیب این داده ها با اطلاعات موجود داراییها و اموال موجود درآن محدوده شما براحتی می توانید ببینید میزان آسیب پذیری چقدراست.

اقدام های پیشگیری و کاهش اثرات به دنبال تلاش برای حذف و یا کاهش احتمال سوانح و بلایا هستند. این اقدام ها که به دست خانوارها، بنگاه ها یا سازمان های عمومی و دولتی صورت می گیرند، می توانند عواقب احتمالی سوانح غیرقابل اجتناب را تا حدود زیادی کم کرده و خسارات مالی و جانی را به حداقل برسانند.
نقشه ها برای تصمیم گیری درمورد امکان پذیری و توجیه پروزه های مختلف کاهش و پیشگیری اثرات و همچنین ارزیابی کارایی و میزان تاثیرگذاری آنها پس از اجرا مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

3- آمادگی

در این مرحله باید خودمان را برای سانحه آماده کنیم. کدام تاسیسات خارج از محدوده مورد خطر باید به عنوان پناهگاه یا محل سکونت سوخت انتخاب شوند؟ چه مقدار مواد غذایی و آب باید ذخیره شوند و در کجا ذخیره شوند؟

چه مسیرهایی برای تخلیه جمعیت باید استفاده شود؟ بهترین بیمارستان نسبت به مسیرهای خارج از محدوده کدام هستند؟
فعالیت ها و اقدام های آمادگی دربرگیرنده مواردی است که شما را مطمئن کنند که همه ی امکانات لاز برای واکنش و پاسخ مناسب به سوانج دارید.
در عین حال این اقدامها شامل ذخیره سازی غذا و آب و دارو می شوند. اگرچه پیش بینی اینکه دقیقا چه نقشه هایی و چه تعداد نقشه مورد نیاز خواهند بود و چقدر طول خواهد کشید تا بتوان آنها را تهدید کرد کار مشکلی است ولی می توانید مکان استقرار، افراد و تجهیزات مورد نیاز تیم سیستم های اطلاعات جغرافیایی را مشخص کنید.

4- واکنش و پاسخ به سوانح

نواحی با بیشترین خسارت کجاها هستند؟ کدام نواحی باید تخلیه شوند؟ کدام راهها با آوار بسته شده اند؟ مردم و افراد با خصوصیات بهداشتی و درمانی خاص کجاها هستند؟ نیروهای امداد ونجات باید به کجا ها فرستاده شوند؟
مدیران بحران باید قدرت شناسایی مکان دسترسی به افراد، تجهیزات، مواد مورد نیاز، سرپناه ها و سایر منابع مورد نیاز داشته باشند جریان اطلاعات در طول این مرحله بسیار زیاد و گسترده است. همزمان با دریافت پیامها از مراکز عملیات بحران، کاربران باید بتوانند با سرعت به پردازش و انتقال اطلاعات مربوط به ارزیابی خسارات که در تصمیم گیری برای مکان گزینی واحدهای امداد، مکان گزینی پناهگاهها و محل های اسکان موقت اهمیت دارند، بپردازند.توانایی بصری کردن و ترکیب اطلاعات با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی امکان انجام این کار را فراهم می آورد.

5- بازسازی و بازگشت به حالت عادی

این یک فرآیند مستمر و ادامه دار است که بازگرداندن محدوده آسیب دیده از سانحه به وضعیت عادی و ترجیحا وضعیتی بهتر از گذشته ادامه دارد. مرز مشخصی بین امدادو نجات و بازسازی وجود ندارد و برخی از فعایت ها و اقدام ها بخشی از هردو فاز هستند. بازگرداندن امور به حالت عادی یک فرایند دو مرحله ای است. بازسازی کوتاه مدت سعی میکند سیستم های حیاتی را به حالت عادی برگرداند، در حالیکه هدف بازسازی بلندمدت، بازسازی کامل شهر و یا منطقه است.
ارزیابی خسارات ناشی از یک سانحه به مدیران بحران کمک می کند که نیر.های امداد و نجات در محل های مناسب متمکرز کنند، این اطلاعات همچنین به آنها کمک میکند تا عملیت بازسازی را آغاز کنند زیرا این داده ها نشان می دهند که چه تاسیسات و ساختمان های مهمی تخریب شده و احتیاج به بازسازی سریع دارند. چه خیابان هایی باید باید ازآوار تخلیه شده و مراکز پشتیبانی و ستاد بازسازی کجا باید مستقر شوند.
دوران بازسازی بلافاصله بعد از سانحه شروع می شود و ممکن است تا سالها بسته به شدت و ابعاد سانجه و خسارات وارده ادامه یابد. سیستم نظارتی بازسازی باید درطول دوره برنامه ریزی پیشگیری کامل شده و قبل از وقوع سانحه آماده شود.

طراحی سیستم GIS برای مدیریت بحران

تردیدی برای GIS که به راحتی کلیه فازهای مدیریت بحران کاربرد دارد، وجود ندارند. ممکن است مدیران با تهیه و ایجاد و مدیریت GIS آشنایی کافی نداشته باشند، بنابراین برنامه ریزی کمک می کند هنگام وقوع آماده تر باشیم. برنامه ریزی با GIS کمک می کند هنگام نیاز اطلاعات را در دست داشته باشیم.
گام به گام فرایند یک سیستم اطلاعات جغرافیایی برای مدیریت بحران
گام اول: ارزیابی نیازها
در این مرحله کاربرد داده ها و نقشه ها برای هرکدام از سازمان های مشارکت کننده در برنامه ریزی و مدیریت بحران بررسی می شوند. تنها راه درست انجام این کار، انجام یک بررسی از استفاده کنندگان باالقوه از سیستم و یا کسانی که در آن سهیم خواهند بود می باشد. این بررسی اطمینان خواهد داد که سیستم طراحی شده در راستای پاسخگویی به نیازدستگاه های مختلف خواهد بود. یکی دیگر از ابعاد بررسی نیاز ها، بررسی و شناسایی توان و امکانات موجود در این زمینه است. در این مرحله کلیه داده های موجود شناسایی می شوند تا بانک اطلاعاتی جامعی ساخته شود.
گام دوم: کاربردها
در این مرحله کاربردها مشخص می شوند و نشان می دهند که بانک اطلاعاتی تهیه شده چگونه مورد استفاده قرار خواهد گرفت. یکی از کاربردهای مهم امنیت سیستم اطلعات جغرافیایی ست. بعضی از نسخه های ذخیره ای این داده ها و برنامه هایشان را برای وضعیتهای غیرعادی تهیه و مورد استفاده قرار می دهند.
گام سوم: نیازهای پایگاه اطلاعاتی
در این مرحله به شناسایی فایل داده ها، نقشه ها و مقیاس آنها می پردازیم. وقتی بدانیم استفاده کنندگان از سیستم چه کسانی هستند و برای چه منظوری این کار را میکنند. برخی از انواع رایج داده ها عبارتند از:
نواحی خطر به تفکیک نوع خطر
محل های نگهداری مواد خطرناک
جمعیت
پستی و بلندی
آب وهوا
مرزهای اداری
موجودی منابع
اقتصاد
محیط زیست
کاربری اراضی
و…

گام چهارم: نیازهای نرم افزاری

در این مرحله نیازهای نرم افزاری مدیریت بحران مورد بررسی قرار میگیرند. نرم افزار gis انتخاب شده باید شامل ابزارهای مناسب برای ورود داده ها، تحلیل، ترکیب، جستجو، نمایش و گزارش گیری باشد. همچنین باید کاربردهای موردانتظار را داشته و استفاده از آن آسان باشد.

اولویت های پژوهشی مدیریت بحران

Ø      توسعه دانش در مدیریت خطر حوادث و بلایا با تاکید بر ابعاد روانی – اجتماعی

 o       راهبردها و الزامات قانونی حاکمیت خطر با استفاده از GIS

o       بررسی وضعیت” عدالت در سلامت”با استفاده از GIS

o       توانبخشی و سلامت اجتماعی  درمدیریت خطر حوادث و بلایا با استفاده از GIS 

o       آموزش همگانی و تخصصی مدیریت بحران با استفاده از GIS

o       مسئولیت اجتماعی و حاکمیت خطر با استفاده از GIS

o       تغییرات اقلیمی و شاخص های جسمی، روانی و اجتماعی با استفاده از GIS

o       ابعاد اعتماد اجتماعی و تاب آوری نظام سلامت با استفاده از GIS

o       طراحی ابزارهای لازم برای ارزیابی خطر  با استفاده از GIS

o       ارتباطات خطر، مدیریت رسانه ها و فضای مجازی و مشارکت جامعه در حاکمیت خطربا استفاده از GIS

o       استقرار حاکمیت خطر اخلاق محوربا استفاده از GIS

o       تهدیدات نوین  مرتبط با تغییرات اقلیمی، حوادث و بلایا با استفاده از GIS

o       توسعه پایدار مبتنی برمدیریت خطر با استفاده از GIS

o       رویکرد نظام مند و جامع مدیریت خطر( ادغام یافته) با استفاده از GIS

o       درک خطر  و سیستم های مرتبط با آن با استفاده از GIS

o       الگو ها و مدل های هشدار سریع با استفاده از GIS

 Ø      ارتقا  کمی و کیفی خدمات سلامت محور در مدیریت خطر حوادث و بلایا با تاکید بر ابعاد روانی – اجتماعی

 o       وضعیت ارائه خدمات  توانبخشی و سلامت اجتماعی  در ایران و جهان  با استفاده از GIS

o       عوامل اجتماعی تاثیر گذار بر سلامت در حوادث و بلایا با استفاده از GIS

o       حاکمیت جامعه محور خطر و طراحی الگوهای مشارکت اجتماعی/ مدیریت داوطلبین با استفاده از GIS

o       مدیریت خطر و ارتقا تاب آوری نظام سلامت با استفاده از GIS

o       ارزیابی خسارات و پیامدهای ناشی از حوادث و بلایا با استفاده از GIS

o       طراحي مدل ادغام یافته  بانک داده ها و اطلاعات مرتبط با حوادث و بلایا  با استفاده از GIS

o       مشارکت اجتماعی و حاکمیت خطر با استفاده از GIS

o       عوامل اجتماعی تاثیر گذار بر سلامت در حوادث و بلایا با استفاده از GIS

o       ارزیابی نیازها پس از حوادث و بلایا با استفاده از GIS

o       آسیب شناسی و راهکارهای کاهش پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی با استفاده از GIS

o       طراحی مدل های ارتقا کیفیت ارایه خدمات سلامت با استفاده از GIS

o       آسیب شناسی ارائه خدمات به گروه ها با نیازهای ویژه( کودکان، سالمندان، زنان باردار و افراد  دارای معلولیت)

o       طراحی ابزارهای مرتبط با مدیریت خطر در حوادث و بلایا (آمادگی ، ظرفیت و…)

o       میزان آمادگی و سازمان دهی سیستم ارائه خدمات سلامت

Ø      توسعه  ظرفیت در نظام  مدیریت خطر حوادث و بلایا

o       تربیت و توانمند سازي نیروی انسانی در حوزه  توانبخشی و سلامت اجتماعی

o       طراحی مدلهای توسعه ای مبتنی بر خطر در حوادث وبلایا با استفاده از GIS

o       اولویت ها، نیازسنجی و ارزیابی آموزش ها ی نیروی انسانی در نظام سلامت با استفاده از GIS

o       پدافند غیر عامل در سیاست گذاری نظام سلامت با استفاده از GIS

o       آینده پژوهی بر اساس درس آموخته های حوادث و بلایا ی ایران و جهان

o       آموزش عمومی و تخصصی در عرصه خودامدادی و دگرامدادی

Ø      سياستگذاري ملي و بین المللی در مدیریت خطر حوادث و بلایا

o       تدوین و به روز رسانی اسناد بالادستی ملی / استانی / دستگاهی با استفاده از GIS

o       حاکمیت خطردر سیاستگذاری های نظام سلامت با استفاده از GIS

o       سياستگذاري ملي و بین المللی در مدیریت خطر با تاکید بر حوزه توانبخشی و سلامت اجتماعی

o       صنعت سلامت محور و ارتقا مدیریت HSE با استفاده از GIS

o       آسیب شناسی پژوهش های حوزه سلامت در حوادث و بلایا با استفاده از GIS

o       مدیریت خطر متکی بر ایده های دانش بنیان با استفاده از GIS