نقش GIS در مدیریت بلایای طبیعی –قسمت اول-موسسه چشم انداز هزاره سوم ملل-اموزش GIS
سعید جوی زاده
در این پست قصد دارم که درباره نقش GIS در مدیریت بلایای طبیعی صحبت کنم.اهداف این پستی که با شما به اشتراک می گذارم عبارتند از:
1-شناخت نقش و تاثیر نقشه در مدیریت بحران
2-شرح تاثیر نقشه در فراهم کردن یک بافت و بستر جغرافیایی برای مدیریت بحران و همچنین آشنایی با نحوه استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) در درک محیط(بافت) جغرافیایی
3-آشنایی با مفهوم “آگاهی مکانی”
4-آگاهی از مسایل مرتبط با نیاز مستمر به GIS در مدیریت بحران
5-شناخت فرصت های ناشی از آگاهی و حمایت بیشتر از GIS و نقشه برداری در مدیریت بحران
6-شناخت اهمیت تفکر فضایی در اقدامات مربوط به مدیریت بحران
مقدمه
این پست با فرض اینکه خواننده هیچ شناختی درباره GIS ندارد و همچنین فاقد هرگونه تجریه و آگاهی در زمینه مدیریت بحران است بر کاربرد GIS در مدیریت بحران تمر کز می کند.
شما به منظور توسعه مهارتهای خود و درک کاربرد GIS در مدیریت بحران،با مطالعه این پست آموخته های جدید از جمله موارد زیررا کسب خواهید کرد:
1-اصول علمی داده ها و اطلاعات جغرافیایی
2-چگونگی کاربرد این اصول در نرم افزار GIS خاص
3-آنچه که GIS و نرم افزار تهیه نقشه مرتبط می توانند در تقویت و پشتیبانی از اقدامات مدیریت بحران ارایه دهند و همچنین محدودیت های GIS در این زمینه
4-ارتباط GIS با فازهای مختلف چرخه مدیریت بحران
5-ایده ها و نکاتی مفید برای به روز کردن اطلاعات خود در زمینه کاربرد GIS در مدیریت بحران با توجه به تغییرات مستمری که در این حیطه رخ می دهد.
در این پست ابتدا ضمن ارایه خلاصه ای از بررسی های مربوط به GIS با هدف تامل بیشتر در زمنیه بعضی مفاهیم مهم این علم ، نمونه هو مثال هایی در باره ارتباط GIS و تهیه نقشه با مدیریت بحران ارایه می شود.
GIS در محیط جغرافیا
امروزه GIS به یکی از مهم ترین ابزار پشتیبانی تصمیم گیری و مدیریت اطلاعات در همه جنبه های مدیریت بحران تبدیل شده است.این نقش پشتیبانی کننده GIS در مدیریت اطلاعات در وهله نخست(و نه منحصرا) از توانایی GIS در نمایش جنبه های خاص موقعیت بحران با کمک نقشه ناشی می شود.البته نباید فراموش کرد که مدت زمان طولانی است نقشه ها در مدیریت بحران (مدتها ز قبل از توسعه GIS به کمک رایانه و داده های دیجیتالی مورد استفاده قرار می گیرند.
ماندد حیطه های دیگر از جمله مهندسی،برنامه ریزی شهری و حیطه نظامی ، هدف عمده نقشه در مدیریت بحران شناخت بهتر بافت جغرافیایی بحران است.
در واقع بافت و محیط جغرافیایی بحران را می تواند به مثابه یک گزارشگر خبری در نظر گرفت که درباره ابعاد چیستی،کجایی،چرایی و چگونگی موقعیت بحران سوالاتی را مطرح می کند.
نقشه ها قبل از هرچیزی می توانند اطلاعات مهمی درباره جنبه “کجایی(کجا)” بحران در اختیار ما قرار دهند:محل ساختمان های آسیب دیده کجاست؟مسیرهای مواصلاتی و جاده هایی که برای تخلیه افراد هنوز مسدود نشده اند کجا است؟مناطقی که بیشترین اسیب پذیری دربرابر تاثیرات سیل دارند کجا واقع شده اند؟ امکانات وتجهیزان را برای برنامهریزی در کجا باید مستقر کرد؟
از نظر بسیاری از کاربرانی که از ابزار تهیه نقشه برای مدیریت بحران استفاده می کنند، مهمترین کارکرد نقشه ارایه اطلاعات فضایی است.در بخش های دیگر این کتاب ، ضمن ارایه مثال های زیادی از جنبه “کجایی(کجا)” در فرایند تهیه نقشه ، با نحوه ایجاد نقشه های پایه که مکان اتفاقات مختلف در یک موقعیت بحران را نشان می دهد آشنا خواهید شد.البته شایان ذکر است که نقشه ها را همچنین می توان برای تفسیر عمیق تر و استدلال بحران فراتر از مکان یابی حوادث مورد استفاده قرار داد.
برای مثال، از نقشه می توان برای نشان دادن اینکه چه چیزی و چه وقت در حال اتفاق افتادن است استفاده کرد.جنبه های “چیستی(چه چیزی)” و “زمانی( چه وقت)” نقشه برای نشان دادن فراینده در زمان بحران از اهمیت اساسی برخوردار است.چنانچه شکل 1.1 نشان می دهد،نقشه ردیابی تندباد را می توان برای نشان دادن طبقه و نوع آب و هوا در محل تندباد (تندباد،وافشار حاره ای،طوفان) و مسیر پیشرفت تندباد در گذر زمان استفاده کرد.این نوع کاربرد نمونه ای از کاربرد سنتی نقشه برای نشان دادن نوع اتفاق وزمان وقوع آن است که امروزه نیز بطور گسترده استفاده می شود.نکات مهم دیگری که درباره تاثیر نقشه درتعیین مکان وزمان حوادث درخصوص اقدامات مدیریت بحران میتوان مورد توجه قرار داد عبارتند از:
گستره سیل چقدر است؟
چند نفر تحت تاثیر این بحران قرار گرفته اند؟
فرایندهای زیست محیطی واقع در منطقه که برای کاهش اثرات طوفان لازم است کدام است؟
در صورت ارسال کمک های امدادی از محل توزیع چه مدت طول می کشد تا این کمک ها وارد منطقه بحران شود؟
برای برنامه ریزی بحران چه منابعی در اختیار داریم؟
دو جنبه آخری که دربالا در خصوص کاربرد نقشه ذکر شد بر تحلیل های عمیق تر نقشه دلالت دارد و نشان می دهد که چگونه از نقشه می توان برای تسهیل تصمیم گیری واستدلال در زمینه مدیریت بحران استفاده کرد.
منطقه چگونه نسبت به بحران آسیب پذیر شد؟
چرا تاثیرات بحران بر این منطقه نسبت به مناطق دیگر بیشتر است؟
برنامه وطرح بحران تا چه میزان می توان بصورت عملیاتی اجرا کرد؟
چرا در فرایند پاسخ به بحران مشکلاتی رخ داد؟
محیط فیزیکی را چگونه میتوان به بهترین نحو ممکن در برابر بلایای طبیعی محافظت کرد؟
چرا فرایند بهبود در یک منطقه نسبت به منطقه دیگر کندتر است؟
شناخت ابعاد “چگونگی” و””چرایی” بحران اغلب شامل یک فرایند تعامل بین نقشه خوان و خود نقشه است برای مثال، این تعامل برای شناخت و تفسیر علایم، رنگ ها و سایر جنبه های گرافیکی نقشه جهت افزایش دانش وقدرت استدلال و در نهایت تصمیم گیری ضروری است.GIS مدرن با توجه به اینکه امکان تعامل پویا با نقشه و داده های آن را فراهم می کنند نقش کلیدی در این فرایند تعمل نقشه-کاربر نقشه ایفا می کنند.
برای مثال، می توان جهت درک نحوه پیشرفت یک بحران ، به سرعت لایه های داده را با خاموش و روشن کردن و یا ثبت کردن با هم مقایسه کرد.تعاملات پایه ای مانند زوم کردن و استفاده از ابزار Pan امکان مشاهده سریع منطقه مورد نظر را فراهم می کند.همچنین قابلیت های جستار تعاملی به ما این امکان را میدهد تا به سرعت به اطلاعاتی که دسترسی به آنها مشکل است دسترسی پیدا کنیم.برای درمیان گذاشتن داده با فرمت های مختلف با سایر تیم ههای مدیریت بحران می توان از تکنیک های تصویرسازی نقشه همراه با نمایش تصویری آنی استفاده کرد که در بسیاری موارد به شناخت بیشتر موقعیت، تفسیر سریع تر و در نهایت تصمیم گیری بهتر و آگاهانه تر منجر می شود. می توان ویژگی های نمایش داده های آماری مانند فرمت داده ها و سبک و رنگها را باهدف باز
در هر نقشه درباره راهنمای آن و همچنین تفاوت های گروهبندی بندی های داده های مشاهده در قالب طبقات داده ، نکات لازم را یادداشت کنید.یکی از جنبه های موثر ومفید GIS توانایی آن در ایجاد تغییرات سریع در نمایش داده ها است که امکان شناخت چگ.نگی و علت توسعه موقعیت بحران را فراهم می کند.البته در اینجا ضروری است سازنده و خواننده نقشه هر دو آگاهی کافی از تاثیرات این تغییرات در نمایش داده ها داشته باشند زیرا یک گروه داده ممکن است برحسب نحوه طبقه بندی و نمایش آن متفاوت به نظر رسد.
استفاده از GIS جهت افزایش دانش خود درباره سوالات مربوط به چگونگی و علت موقعیت های بحرانی باید هدفی درازمدت برای افراد علاقمند به کاربرد GIS در مدیریت بحران باشد. با استفاده از مدل های GIS و شناخت ماهیت داده های جغرافی و فرایندهای جغرافی بنیادی می توان سطح پیشرفته تری از GIS برای پاسخ به سوالات مربوطبه “چگونگی” و “چرای” بحران استفاده کرد.شناخت وآگاهی موقعیتی مفهوم دیگری است که با نقش GIS در شناخت محیط وبافت جفرافی بحران رابطه ای نزدیک دارد.
بدون دیدگاه