چگونگی تحقق GIS کاربردی در محیط های شهری

همواره راهنمایی و اجرای گام به گام هر پروژه کاربردی از عوامل موفقیت محسوب شده است. بر اساس این منطق، انتخاب و اجرای اصولی GIS شهری نیز هم از این قاعده مستثنی نخواهد بود. در چارچوب اجرای پروژه های کاربردی که دارای برنامه مشخص اجرایی نباشند، به طور حتم مشکلات متعددی، نظیر ذیل، بروز میکند:

• عدم هماهنگی بین پایگاه اطلاعاتی طراحی شده و نیازهای کاربردی،
• عدم تطابق بین سخت افزارها و نرم افزارهای تهیه شده،
• غیرضروری و ناکافی بودن خروجیها،
• عدم توجه به اهداف و نیازهای درون سازمانی،
• عدم تشخیص نارسایی های نهایی،

متاسفانه در جامعۀ ما، راه اندازی یک طرح GIS کاربردی در حد تهیه و نصب یک برنامۀ کامپیوتری دست کم گرفته میشود، و به همین دلیل متخصصان و تصمیمگیرندگان امر، به اهداف نهایی خود نمیرسند. بسته به اهداف اصلی هر پروژه شهری، سطح فکر متخصصان و توقعات مدیریتی، مراحل یک طرح کاربردی را شاید بتوان از طریق شکل زیر مطرح ساخت.

مراحل اصلی در اجرای یک پروژه GIS کاربردی شهری

به تجربه ثابت شده است که GIS فناوری چند منظورهای است که دارای پیچیدگیهای خاص خود میباشد. از اینرو، در هر سازمانی برای راه اندازی موثر GISشهری باید مراحل ذکر شده در شکل بالا البته مطابق با امکانات و نیازهای سازمانی با دقت جرا شود. میتوان به بسیاری از برنامه های GIS ناموفق و یا ناتمام – با ذکر مثالهای موردی از کشور – اشاره کرد که نتایج آن، انتظارات مدیریتی را برآورده نکرده است. بنابراین، در سازمانهایی که به نوعی درصدد استفاده از فناوری GIS هستند، در اغلب موارد، عدم توجه سیستماتیک به مراحل سه گانۀ برنامه ریزی، مراحل اداری و اجرای صحیح پروژه، باعث اتلاف انرژی و هدر رفتن سرمایه های ملی می گردد.

عوامل موثر در طراحی GIS کاربردی

مسلما، وجود برنامه ای مشخص و معین برای نیل به اهداف کاربردی از ضروریات اصلی هر طرحی محسوب میشود. براین اساس است که فواید به کارگیری GIS در مقیاس فردی، موسسات خصوصی و ادارات دولتی مطرح و دلایل استفاده از این تکنولوژی توجیه میگردد. شاید، بهترین طریق در طراحی یک برنامۀ GIS کاربردی، توجه به نیازهای اساسی و حیاتی سازمانها و در مد نظر قراردادن اصول هفتگانۀ زیر باشد:

• اولویت بخشیدن به موضوعات تحقیق،
• توجه به راهنمای اجرای طرح،
• تخمین ملزومات اساسی،
• تنظیم اهداف اولیه،
• توجه بر مولفه های اصلی،
• تعدیل برنامه های اجرایی،
• مشارکت اصولی کاربران،
• توجه به اهداف درازمدت سازمانی،

هر طرحی با این مشخصات، به طور حتم، امتیازات لازم برای کنترل موفقیت آمیز پروژه های GIS شهری را در بر خواهد داشت. در چارچوب چنین طرحهایی، داشتن اهداف مشخص، برنامه های زمانبندی شده منسجم، کفایت سرمایه گذاریها و توجه به تعامل متعادل در بین نیروهای انسانی (کارفرمایان، متخصصان و کاربران) از اهم موضوعات کلیدی محسوب میشود. در این صورت، راهکارهای اصلی تضمین کننده اجرای موفقیت آمیز پروژه های کاربردی به قرار زیر خواهند بود:

• حمایتهای مدیریتی، رهبری سیستم و دیدگاه هدفمند،
• سرمایه گذاری کافی،
• آشنایی با روشهای تبدیل داده ها و نگهداری موثر اطلاعات،
• انتخاب سخت افزار و نرم افزارهای مناسب،
• آموزش مستمر کاربران،
• تبادل برنامه ریزی شده اطلاعات،
• اتوماتیک نمودن نرم افزارها،
• تربیت متخصصان و کاربران ماهر،

در کشورمان ایران، در چندین سال گذشته، بسیاری از سازمانهای مرتبط به مدیریت شهری برای استفاده از امتیازات بی نظیر فناوری GIS تلاشهای قابل توجهی نموده اند. در این راستا، بعضی از سازمانها فقط در حد اظهار علاقه متوقف شده اند و بعضی دیگر به منظور رسیدن به اهداف خاص فقط از تجربۀ افراد نیمه متخصص سود برده اند و معدودی با داشتن یک برنامۀ نیمه منسجم به دنبال دستیابی بر سیستم GIS شهری تلاش کردهاند. اما واقعیت این است که کمتر سازمانی با آگاهی از جزئیات مقولۀ GIS به طرحهای درازمدت کاربردی همت بسته است. مهمتر اینکه به دلیل وارادتی بودن تکنولوژی GIS در حال حاضر، بسیاری از سازمانها از کلیات و مزایای واقعی آن بی خبرند و معدود سازمانهای خواهان ، GIS واقعی، درگیر رفع مشکلاتی هستند که ناخواسته بر آنها تحمیل گشته است؛ چرا که مهمترین اصول در بهره گیری پایدار از یک فناوری GIS -نگرشهای سازماندهی شده و اعمال جنبه های کاربردی با هدف حل مشکلات شهرهای امروزی- مورد غفلت قرار گرفته است.