تاريخچه آغاز فعاليت های جغرافیایی در ايران و توجه و اهميت علم جغرافیا-موسسه چشم انداز
رضا رسولی بلخکانلو
در ایران افزون بر شخصیت های تاریخی مشهوری چون ابوریجان بیرونی (۳۶۲ تا ۴۴۰ هجری قمری) و حمدالله مستوفی که در سده هشتم هجری قمری می زیسته و هر کدام از خود آثار جاودانه ای به جای گذارده اند، آغاز فعالیت های جغرافیایی در قالب های علمی را باید با گشایش دارالفنون (در سال ۱۲۶۸ هجری قمری) همزمان دانست و مرد بزرگ تاریخ معاصر ایران یعنی میرزاتقی خان امیرکبیر را بنیانگذار آن به شمار آورد.
اگرچه از جزئیات برنامه تدریس جغرافیا در دارالفنون اثری در دست نیست و از معلمان آن نام و نشانی وجود ندارد ولی وجود فارغ التحصیلانی چون میرزا عبدالغفار نجم الدوله (۱۲۵۵ ـ ۱۳۲۶) که در هندسه و نقشه برداری و جغرافیا، ستاره درخشان آن عصر بود، خود گواه بزرگی بر تاثیرپذیری دارالفنون بر این علم بوده است. از دیگر شخصیت های نامدار این زمان باید از مهندس عبدالرزاق بغایری (۱۲۸۶تا حدود ۱۳۴۰ هجری قمری) نام برد و او را نیز در ردیف بزرگ ترین و تابناک ترین چهره ها در آموزش و ترویج علم جغرافیا به شمار آورد.
تاسیس دایره جغرافیایی ستاد ارتش در شروع سلطنت پهلوی اول سرآغاز رسمیت بخشیدن عملیات جغرافیایی از سوی دولت ایران است. تدوین فرهنگ جغرافیایی ایران که در دهه ۱۳۲۰ خورشیدی در ده جلد چاپ و منتشر شد، یکی از بهترین آثار این دوره محسوب می شود. ارزش فرهنگ مزبور آن چنان است که پس از گذشت حدود ۶۰ سال همچنان به عنوان یکی از کتاب های مرجع جغرافیایی ایران مورد استفاده است. توسعه و تبدیل دایره جغرافیایی ستاد ارتش به اداره جغرافیایی و بعدها به سازمان جغرافیایی کشور که بعد از انقلاب شکوهمند اسلامی به سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح تغییرنام یافت، به تهیه نقشه سراسری کشور و تدوین فرهنگ های جدید جغرافیایی از یک سو و تاسیس سازمان نقشه برداری که با بنیانگذاری سازمان برنامه در دهه ۱۳۳۰ پا به عرصه فعالیت گذارد و در کنار آن تاسیس سازمان زمین شناسی کشور، بر وسعت عملیات نقشه برداری و جغرافیایی افزود و فارغ التحصیلان رشته جغرافیای دانشکده ادبیات و علوم انسانی (چند سال قبل از انقلاب اسلامی، جغرافیا جزو علوم انسانی محسوب می شد) شمار متخصصان جغرافیایی را به رقم قابل توجهی بسیار بخشید.
با وقوع انقلاب اسلامی و افزایش چشمگیر دانشگاه ها و قرار گرفتن گروه جغرافیا در دانشکده های علوم زمین، شمار فارغ التحصیلان رشته جغرافیا به مرز اشباع رسید و کادر آموزشی این علم در همه رده ها تکمیل شد.
افزون بر سازمان های جغرافیایی و نقشه برداری دولتی و دانشگاهی و بنیاد جغرافیایی وابسته به شهرداری تهران ، مؤسسات خصوصی جغرافیایی و کارتوگرافی نیز مورد حمایت قرار گرفتند و سازمان هایی چون مؤسسه سحاب و گیتاشناسی پا به عرصه فعالیت نهادند و آثار ارزشمندی در زمینه های مختلف جغرافیایی تدوین ومنتشر کردند و بر شمار کتاب های مرجع مانند جای نامه ها، کوهنامه ها، رودنامه ها، دایرة المعارف های جغرافیایی و انواع اطلس ها و نقشه های توریستی و آلماناک ها و غیره به نحو چشمگیری افزوده شد.
بدون دیدگاه