کاربری اراضی

کاربری اراضی، الگوی توزیع مکانی- فضایی عملکردهای متفاوت سکونتگاه‌هاست بر حسب عرصه‌های مسکونی، صنعتی، تجاری و فضاهای اختصاصی به موارد استفاده‌ی اداری، موسسات و نهادهای اجتماعی و گذران اوقات فراغت. فعالیت‌های مرتبط با کاربری اراضی در کشورهای مختلف تا حدی با یکدیگر تفاوت دارد، در ایران فعالیت‌های مرتبط با کاربری اراضی، با تاکید بر عرصه‌های کوچکتر و روستایی، معمولاً شامل موارد و ویژگی‌های زیر است:
• کاربری مسکونی با مقادیر مختلف تراکم کم، متوسط، زیاد و ویژه
• کاربری تجاری – خدماتی، شامل بازار، دفترهای تجاری و خدماتی، عمده فروشی، بانک و موسسات اعتباری در سطح سکونتگاه‌های بزرگ‌تر و مرکزی و دفاتر خدمات، خرده فروشی، قهوه خانه، واحدهای خدمات پشتیبانی و مانند آن، در سطح سونتگاه‌های کوچکتر روستایی
• کاربری آموزشی، شامل واحدهای آموزشی دبستان، راهنمایی و دبیرستان، واحدهای آموزش بزرگسالان (نهضت) و آموزشگاه‌های ترویجی در سطح سکونتگاه‌های روستایی
• کاربری فرهنگی – مذهبی، در محیط‌های روستایی بیشتر شامل اماکن تاریخی، کتابخانه، زمین ورزش، مسجد، حسینیه، امامزاده، مکان‌های مقدس
• کاربری درمانی – بهداشتی، شامل درمانگاه، مرکز درمانی، دفتر مامایی، خانه‌ی بهداشت، گرمابه عمومی و مانند آن در سکونتگاه‌های روستایی
• کاربری اداری – انتظامی، شامل، پاسگاه انتظامی،دفاتر نهادها و دستگاه‌های خدمات رسان به روستاها
• کاربری تاسیساتی، شامل تاسیسات آب، برق، گاز، مخابرات، آتش نشانی، جایگاه سوخت و همچنین محل گردآوری و دفع زباله، غسالخانه، گورستان و مانند آن
• کاربری صنعتی، شامل کارگاه‌ها و واحدهای کوچک صنعتی، عرصه‌های اختصاص یافته به نواحی صنعتی و مانند این‌ها
• کاربری ارتباطی و حمل و نقل، شامل شبکه‌ی ارتباطی، توقفگاه عمومی، انبار کالا، سردخانه و مانند این‌ها
• سایر فعالیت‌ها و عملکردها
تعیین انواع کاربری اراضی و نحوه جایابی آنها در مجموعه‌ی اراضی، اعم از اراضی عمومی و خصوصی، در چارچوب برنامه‌های آماده‌سازی اراضی قرار می‌گیرد. علاوه بر این در این‌گونه برنامه‌ها، سعی می‌شود تا میان انواع کاربری‌های زمین در هماهنگی با قابلیت‌ها و امکانات محیطی، سازگاری برقرار شود. به این ترتیب بین برنامه‌های آماده‌سازی اراضی و تبیین انواع کاربری زمین ارتباطی تنگاتنگ وجود دارد (مشیری و سعیدی، 1389).
کاربری زمین نحوه‌ی بهره‌برداری صحیح انسان از طبیعت است که در چند دهه‌ی اخیر از سوی پژوهشگران، به ویژه دانشمندان علم جغرافیا به کار رفته است. این واژه استفاده از امکانات و توانایی زمین را نشان می‌دهد. موضوع مطالعات کاربری اراضی، چگونگی پدیده‌های زمینی و روش‌های گوناگون بهره‌برداری ا آن است. این مطالعات می‌تواند از دو دیدگاه صورت گیرد: اینکه در شرایط حاضر استفاده از زمین چگونه است و دوم اینکه استفاده از زمین به چه صورتی می‌تواند باشد.
به‌طور کلی اولین ویژگی اصلی علم جغرافیا خصلت اکولوژیک (رابطه انسان و محیط) است. طبیعت خود بهترین راهنما در استفاده از زمین است، بر اثر رشد جمعیت و آبادیها و تبدیل آن به شهر‌های کوچک و بزرگ و پیشرفت فناوری، روش‌های استفاده‌ی درست یا نادرست از آن تحت‌تاثیر نیازها قرار می‌گیرد و الویتها تغییر می‌یابد. در همین مقطع از توسعه‌ی فضایی است که بررسیهای مربوط به نوع استفاده از اراضی به منظور برنامه‌ریزی در زمینه مکانیابی بهینه برای فعالیت‌ها با در نظر گرفتن تمامی جوانب، ضرورت می‌یابد. در این میان شیوه‌های استفاده از زمین معمولاً شیوه‌ای متناسب با شرایط زمین است که سودمند‌ترین شیوه خواهد بود و این خود با بررسی امکانات فنی و فیزیکی زمین تعیین می‌شود که اگر در فرایند اطلاعات کافی فراهم باشد، بهترین نتیجه حاصل خواهد شد.
برنامه‌ریزی کاربری زمین، جهت تنظیم روابط بین فضا، جمعیت، اشتغال و سکونتگاه‌ها شکل گرفته است. در این نوع برنامه‌ریزی ازمان فضایی شهر و روستا بر اساس روند رشد اجتماعی و اقتصادی در شرایط موجود و رویکردهای مناسب پس از تحلیل، ارزیابی به صورت طرح‌های اجرایی متبلور می‌شود. بدین منظور وضعیت مناسب از طریق تحلیل روندها و معرفی فضاهای مستعد انواع فعالیت‌ها، سکونتگاه‌ها و خدمات مورد نیاز پیش‌بینی و مکانیابی می‌گردد
بنابراین کاربری زمین را می‌توان این‌گونه تعریف کرد: کاربری اراضی به‌طور ذاتی درباره‌ی تمام جنبه‌های فضایی و فعالیت‌های انیان در زمین و طریقه‌ای که سطح زمین می‌تواند برای نیازهای مختلف آماده شود و از آن بهره‌برداری گردد، بحث می‌کند.