گوفه‌کشی بلای جان زیست‌بوم دریایی
یا همان که این روزها نام آن جنجالی شده و بر سر زبان ها افتاده قدمتی بالای 15 قرن دارد. حرف از صید ترال که می‌شود بلافاصله ذهن‌مان جانب تصویر کشتی‌های صیادی غول‌پیکر بر بستر عمیق دریاها را می‌گیرد. غافلیم از این که برای این نوع صید یک قایق کوچک با قدرت 30 اسب بخار یا یک شناور با ابتدایی‌ترین امکانات کفاف کجروی‌ها و سودجویی متخلفان را می‌دهد، اما احتمالا آنچه بیشترمان از ریز اطلاعات آن بی‌خبریم میزان آسیب جبران ناپذیری است که این نوع صید به زیست‌بوم دریایی و به تبع آن زنجیره غذایی آبزیان و همچنین معیشت پایدار صیادان محلی تحمیل می‌کند.
خبرگزاری فارس- گروه محیط زیست: ترالینگ نام امروزی همان گوفه‌کشی است. به شناورهایی با قدرت حد متوسط، توری به نام ترال که قیفی شکل است می‌بندند و پهنای دهانه آن با قدرت در مسیر رانش کشتی صیادی کشیده می‌شود. تور گوفه از کف و بستر دریا خیز بر می‌دارد و بر سر راه، با سرعتی سرسام آور دسته‌های مختلفی از آبزیان کف تا ارتفاع موسوم به میان‌زیان را با خود جارو می‌کند و پیش می‌راند. در دهه‌های گذشته این روش صید با روشن شدن بخشی از خسارت های غیر قابل جبران آن برای آبزیان دریایی و گونه‌های نادر در بایکوت دوستداران و متولیان محیط زیست قرار گرفت. با این همه در کشور ما تنها چند سال می‌شود که با بالا گرفتن فعالیت‌های کشتی‌های صیادی چشم بادامی‌ها در آب های عمان صید ترال به عنوان یکی از معضلات دسته اول زیست محیطی در بستر دریا ها شناخته شده است. در گزارش پیش رو از انواع این نوع صید، پیامدها و خسارت‌های ناشی از آن و همچنین اخبار پرحاشیه و ضرورت‌های نظارت دقیق‌تر بر قوانین مربوط به آن گفته‌ایم.
*** اگر این صید 15 قرن قدمت دارد اشکال ادامه روند آن کجاست؟
مردمان شهرها و مناطق ساحلی دنیا در گذشته به شیوه صید ترال روزگار گذرانده‌اند. در روش‌های ابتدایی این نوع از گوفه‌کشی تور به تخته هایی متصل و به دنبال قایق کشیده می‌شد. طول و عرض تورها کوچک‌تر بودند و با سرعتی بسیار پایین در بستر آب های عمیق حرکت می‌کرد. پر واضح است که با این روش تنها ماهی‌های میان‌زی با ابعاد بزرگتر به تور می‌افتادند و گوفه با ماهی‌های کمیاب کوچکی که نقش زیادی در تکمیل زنجیره غذایی آبزیان دیگر دارند کاری نداشت. امروزه ترالینگ با شناورهایی انجام می‌شود که برخی از آن‌ها بالای 10 هزار اسب بخار قدرت دارند. ابعاد تور قیف‌شکل ترال آن ها بسیار بزرگ و پهناور است. تور به دلیل وزن بالا به کف دریا می‌افتد و ماهی‌هایی که صید می‌کند تنها در جرگه میان‌زی ها نیستند. در روش صید ترال نوین رد شدن با سرعت بسیار بالای تور، مرجان‌ها و ریف‌های کف دریا را می‌شکند.
انواع ماهی‌های کمیاب که نزدیک به کف دریا زندگی می‌کنند به تور می‌افتند و چون گزینشی انجام نمی‌شود صیادان نیز بعد از بالا کشیدن صید و تلف شدن، آن‌ها را دور می‌اندازند. ماهی صخره‌ای، کفشک ماهی، روغن ماهی‌ها و خانواده‌ای از دسته مرکب ماهی از جمله این آبزیان هستند که با ادامه این روند انقراض آن ها جدی خواهد بود.
صید گونه‌های کمیاب و نابالغ گزینشی در کار تور نیست. شبکه‌های تور آن بسیار کوچک هستند. راه دررویی برای ماهیان نابالغ کوچک وجود ندارد. کششی بودن تور باعث به دام افتادن و ماندن و تلف شدن گونه‌هایی می‌شود که صیادان از آن‌ها به عنوان صید ضمنی یاد می‌کنند. صیدی که ارزشی در زنجیره غذایی انسانی ندارد اما بودن آن در زنجیره غذایی برای برخی آبزیان دریایی ضروری است. حجم بالایی از ماهی‌های صید شده در روش‌های ترال نوین قابل عرضه در بازار فروش آبزیان نیستند. این ماهی‌ها به طور تصادفی در تور گیر می‌کنند و گونه‌های کوچک و نابالغی از کوسه‌ها، دلفین‌ها و لاکپشت‌های کمیاب دریایی نیز صید می‌شوند. آمار ها می‌گویند در صیدهای رودخانه‌ای و در بازه زمانی 3 ساله بیش از 177 تن ماهی ضمنی صید و سپس دور ریخته می‌شوند. در این نوع صید معمولا 77 گونه مختلف از بین می‌روند و ادامه این روند می‌تواند منجر به انقراض این آبزیان شوند.
تخریب بی سر و صدای کف دریاها سودجویان تعارفی در کار ندارند. خیلی راحت می‌گویند استفاده از ترالی که فقط در مسیر میان‌زی ها حرکت کند صرفه‌ای ندارد. تور با گوفه‌کش بزرگتر ها حجم صید بیشتری به همراه دارد و مسیر این تور هم از کف دریا گذر می‌کند. در واقع فعالیت ترال‌ها بی آن که کسی ناظر بر آن‌ها باشد تخریب‌هایی در مقیاس بزرگ در کف دریا ایجاد می‌کند.
جابه جا شدن تخته سنگ های بزرگ، شکسته شدن ریف‌ها و مرجان ها، برهم زدن رسوبات دریایی و ایجاد شیارهای عمیق ناشی از کشیده شدن سنگ‌ها از مهم ترین این تخریب‌ها هستند که بی سر و صدا و در اعماق دریا ها اتفاق می افتد و بی توجهی به آن ها زندگی آبزیان را در دراز مدت با خطر جدی رو به رو می کند.
ارسال آیین نامه صید ترال به دبیرخانه مفاسد اقتصادی حدود 3 دهه از حضور ترالرها در دریای عمان می‌گذرد. در سال‌های گذشته فعالیت کشتی‌های صیادی چینی در منطقه جاسک حرف و حدیث های بی‌شماری به همراه داشت. سپاه پاسداران در عملیات‌های متعددی موفق به توقیف تعداد زیادی از این کشتی‌های صیادی شده است. با شدت گرفتن انتقادها از روند رو به افزایش صید ترال معاون شیلات در ادعایی مطرح کرد 6 لایه نظارتی در حوزه صیادی فعال هستند.
«پرویز محبی» معاون صید و بنادر ماهیگیری سازمان استفاده از صید ترال را ناگزیز دانست و اعلام کرد راهکارهای نظارتی مانند استقرار ناظر مقیم،کنترل شناورها هنگام خروج از بنادر و بازرسی دریا از سوی یگان حفاظت در آب های آزاد منطقه چابهار با مراقبت مضاعفی نسبت به گذشته در حال انجام است. آماده شدن پیش نویس آیین نامه صید ترال برای ارسال به دبیرخانه مفاسد اقتصادی از خبرهای دیگری بود که محبی آن را تایید کرد و تمرکز بر این آیین نامه را در کاهش ناسازگاری های این نوع صید با موثر دانست.
*** وضعیت وخیم گونه‌های رو به انقراض نتیجه سهل‌انگاری در پایش هاست
همچنین اصغر عبدلی عضو هیئت علمی پژوهشکده علوم محیطی دانشگاه شهید بهشتی صدور مجوز این نوع صید را بی رویه و بدون توجه به نتیجه نگران کننده پایش‌ها برشمرد. این استاد دانشگاه آب پاکی را روی دست مسئولانی ریخت که به نظارت های غیر دقیق دلخوش کرده اند: «متاسفانه مسئولان شیلات به طور مداوم از پایش سالانه ذخایر دریای خزر و خلیج فارس حرف می‌زنند. ادعای آن ها این است که این پایش‌ها به طور سالانه انجام می‌شود و مجوز صید نیز بر اساس همین تحقیقات به صیادان داده می‌شود. این انطباقی با واقعیت‌های موجود ندارد. به عنوان مثال آخرین پایش صورت گرفته در مورد جمعیت فانوس ماهی‌ها مربوط به 18 سال گذشته است. ما می‌دانیم و مطلع شده‌ایم بسیاری از گونه‌های خلیج فارس و دریای خزر وضعیت وخیمی دارند و متاسفانه برخی از این گونه‌ها مانند ماهی‌های خاویاری به طور کلی از میان رفته‌اند.»
استاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به این که ما در زمینه صید ترال شاهد نقض قوانین هستیم از سکوت سازمان در این زمینه اظهار تاسف کرد: «صید ترال موجب نابودی تنوع زیستی در دریاها شده است و متاسفانه سازمان محیط زیست نیز در این زمینه ورود جدی نداشته و سکوت کرده است. ما در این زمینه نقض قانون داریم و باید به صورت تخصصی وارد عمل شویم.»
*** درخواست جنجالی نماینده چابهار از اعضای فراکسیون محیط زیست
نماینده مردم چابهار به گرفتن مواضع تند و صریح و شفاف نسبت به عملکرد ضعیف سازمان شیلات در بحث پیشگیری از صید بی‌رویه ترال معروف شده است. سعیدی با افشای واقعیتی راه حل افزایش تعداد ناظر مقیم شناور را به کما برد: «حفاظت از اکوسیستم دریایی و بازسازی ذخایر آن از وظایف اصلی سازمان شیلات است. متولیان این سازمان از حفاظت 6 لایه صحبت می‌کنند. مهم‌ترین آن‌ها سیستم پایش الکترونیکی و ناظر مقیم در شناور هستند. من به شما می‌گویم که در هر دوی این نظارت‌ها تخلف‌های آشکاری صورت می‌گیرد.کشتی‌های صید ترال شب‌ها با خاموش کردن سیستم‌های پایش الکترونیکی تا نزدیکی ساحل پیش می‌آیند و اقدام به صید ماهی‌های تجاری می‌کنند.
صحبت کردن از راهکار ناظر مقیم در شناور هم بی معنی به نظر می‌رسد. چرا که این ناظران حقوق خود را از صاحب شناور دریافت می‌کنند. شما به من بگویید این ناظران چگونه می‌توانند تخلف این شناورها در صید غیر قانونی را گزارش کنند؟»
سعیدی پا را از انتقادها به ساز و کار حفاظتی شیلات فراتر می‌گذارد و از بحران حفاظتی دیگری نیز پرده بر می‌دارد: «یگان حفاظتی که باید به گشت‌زنی آن دل خوش کنیم از داشتن سوخت دریایی محروم است. خب با این شرایط چطور می‌توانیم به گشت‌زنی و پایش هایی که وظیفه آن به عهده این واحدهای نظارتی گذاشته شده امیدوار باشیم؟ سازمان شیلات می‌گوید به صیادان اجازه صید داده نمی‌شود اما این در حالی است که مطلع شده‌ایم چینی ها 49 درصد سهام شرکت های داخلی که مشغول صید ترال هستند را خریداری کرده‌اند. بنابراین تقاضای ما این است که این قرارداد ها در اختیار فراکسیون محیط زیست مجلس قرار بگیرد تا معلوم شود طرف این قراردادها چه کسانی هستند.»
*** رییس فراکسیون محیط زیست مجلس:نظارت ها کافی نیست
رییس فراکسیون محیط زیست و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی فعالیت های صیادی بی رویه و همراه با تخلف را باعث از بین بردن معیشت پایدار در منطقه می داند و بر این باور است که نظارت‌های موجود برای پایش زیست بوم دریاها کافی نیست: «از سازمان شیلات به دلیل نظارت‌ها تشکر می‌کنیم اما این نظارت ها کافی نیست و به طور قطع اگر محیط زیست و بستر دریا از بین برود در سال های نه چندان دور هیچ گونه ماهی برای تامین معیشت پایدار مردم وجود نخواهد داشت.»
سمیه رفیعی موضوع صید ترال را دارای ابعاد متعدد قابل بررسی دانسته و برگزاری نشست‌ها در این زمینه را به عنوان راهکاری برای طرح مشکلات و نواقص و رفع آن‌ها معرفی می‌کند: «مشی‌ما در فراکسیون محیط زیست این است که در ارتباط با هر کدام از موارد مربوط به محیط زیست علاوه بر نهادهای حاکمیتی از متخصصان، پژوهشگران و کارشناسان امر دعوت به عمل بیاوریم. از مطالبه‌گری بدون پشتوانه علمی پرهیز می‌کنیم چرا که اعتقاد ما در این است که پرداخت فنی به این مسائل است که می‌تواند بهترین راه‌حل را در دسترس ما قرار دهد.»
در نشست گذشته این فراکسیون سوالات مطرح شده از سوی نماینگان در مورد تامین و پایش ظرفیت زیستی، واگذاری ترال‌ها و چگونگی صدور مجوز برای آن‌ها، رسیدگی به صید صیادی و همچنین نظارت سازمان شیلات بر کشتی‌های صیادی بود. خبرها و برنامه تدوین شده فراکسیون این مجلس نشانگر این هستند که به زودی و ظرف کمتر از 10 روز آینده نشست مجددی برای بهبود وضعیت صید ترال و راهکارهای نظارتی با حضور نمایندگان مجلس و همچنین نمایندگان سازمان های مربوطه انجام خواهد شد. نمایندگان عضو فراکسیون محیط زیست و منابع طبیعی مجلس شورای اسلامی پیش از این اعلام کرده بودند که حوزه محیط زیست نباید دست آویزی برای بازی های سیاسی مرسوم قرار بگیرد و در این زمینه با تدوین برنامه های بررسی بلند مدت سعی اصلی متمرکز بر رفع مشکلات زیست محیطی موجود در کشور و منابع طبیعی آن خواهد بود.
منبع : فارس